Σχέδιο αντιμετώπισης μακροχρόνιας κρίσης

Η προσδοκία να τελειώνουμε με την επιδημία έως τον Ιούνιο και μετά η οικονομία να ακολουθήσει μια ισχυρά ανοδική τροχιά φαίνεται μέχρι στιγμής δύσκολα υλοποιήσιμη. Οι παράγοντες που συντείνουν σε αυτό το συμπέρασμα είναι οι εξής:

1.    Δεν γνωρίζουμε με σιγουριά αν το καλοκαίρι θα έχουμε ύφεση της πανδημίας ή ο ιός θα αποδειχθεί ανθεκτικός στη ζέστη.

2.    Ακόμα κι αν δεν έχουμε κρούσματα το καλοκαίρι, ο χειμώνας είναι κοντά. Και το εμβόλιο μπορεί να αργήσει να κυκλοφορήσει.

3.    Η κανονικότητα άλλωστε θα χρειαστεί κάποιο χρόνο για να επανέλθει. Οι πολίτες είναι φοβισμένοι σε όλο τον κόσμο. Το ενδεχόμενο λοιπόν να δούμε κάθετη πτώση του τουρισμού στη χώρα μας είναι ανοιχτό. 

4.    Το ίδιο συντηρητικοί μπορεί να είναι και οι επιχειρηματίες, αναβάλλοντας επενδυτικά σχέδια και προσλήψεις προσωπικού.

Αν ξεσπάσει νέα επιδημία τον προσεχή χειμώνα ή παραταθεί μέχρι τότε η υπάρχουσα, αυτό δεν θα επιφέρει μόνο μεγάλες ανθρώπινες απώλειες, αλλά θα είναι καταστροφικό για την ελληνική και την παγκόσμια οικονομία.

Για να καταλάβουμε το μέγεθος του προβλήματος, ας δούμε πως μόνο για τους 2 μήνες, Μάρτιο-Απρίλιο, το οικονομικό άνοιγμα είναι τεράστιο. Τα κρατικά έσοδα θα μειωθούν δραματικά, ενώ  για να στηριχθούν 2,5 εκατ. εργαζόμενοι και ελεύθεροι επαγγελματίες καθώς και 500 χιλ. επιχειρήσεις που έχουν πληγεί από την πανδημία, θα διατεθούν 10-12 δισ. από τον κρατικό προϋπολογισμό. Η Ελλάδα λοιπόν εκτός από βαθιά ύφεση οδηγείται και σε ταμιακό έλλειμμα περί τα 10 δισ. προς ώρας.

Ευτυχώς υπάρχουν δύο "όπλα" που θα διευκολύνουν τηνχρηματοδότηση της χώρας, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. 

i)    Tα υψηλά ταμιακά διαθέσιμα του κράτους, ύψους €23 δισ. στις 31/12/2019 (βλ. "Quarterly debt bulletin No 96”, ιστοσελίδα ΟΔΔΗΧ). Από εποχής Σαμάρα το κράτος άρχιζε να "σκουπίζει" τις αποταμιεύσεις των διάφορων δημόσιων φορέων εκδίδοντας τους repos με υψηλό επιτόκιο. Το φαινόμενο αυτό εκτινάχθηκε επί ΣΥΡΙΖΑ και συνεχίζεται αμείωτο και στις μέρες μας (βάσει του ίδιου report τα repos φθάνουν τα €29 δισ. στις 31/12). Ασφαλώς είναι και το μαξιλάρι 10 δισ. που πήρε ο ΣΥΡΙΖΑ την εποχή που οι αγορές ήταν μισόκλειστές για να πουλήσει το αφήγημα της εξόδου από τα μνημόνια.

ii)    To 2o είναι η ένταξη της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ. Με τα €12 δισ. που θα λάβουν οι τράπεζες μπορούν να ρίξουν φρέσκο χρήμα στην αγορά, αλλά και να είναι αγοραστές των μελλοντικών εκδόσεων ομολόγων ελληνικού δημοσίου.

Αν όμως η πανδημία επεκταθεί χρονικά για αρκετούς μήνες η Ελλάδα θα βρεθεί σε τεντωμένο σχοινί. Για το λόγο αυτό η κυβέρνηση θα πρέπει να συντάξει ένα μεσοπρόθεσμο σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Πιο συγκεκριμένα:

1.    Να παλέψει μέχρι τέλους με τις άλλες χώρες του νότου για την έκδοση ευρωομολόγου.

2.    Να φροντίσει να κρατήσει ανέπαφη την αλυσίδα παραγωγής και τροφοδοσίας. Αν διαρκέσει καιρό η πανδημία, με κλειστά σύνορα και μειωμένη παραγωγή, αναπόφευκτα θα παρατηρηθούν ελλείψεις, κυρίως σε εισαγόμενα αγαθά. Σημειώνουμε πως η Ελλάδα εισάγει κάθε χρόνο γάλα, κρέας , φρούτα και λαχανικά συνολικής αξίας άνω των €2 δισ.

3.    Να ενισχύσει τα νοσοκομεία με εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και εξοπλισμό.  

4.    Να έχει επαρκή αποθέματα σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο και να κρατήσει ανοιχτές τις γραμμές πίστωσης..

5.    Να έχει σε ετοιμότητα και επιχειρησιακή ικανότητα τις ένοπλες δυνάμεις. Η Τουρκία μπορεί να θελήσει να εξάγει την δική της κρίση με ένα θερμό επεισόδιο ή με υβριδικό πόλεμο.

6.    Να δημιουργήσει ελκυστικό φορολογικό περιβάλλον με μείωση των συντελεστών.

7.    Να κόψει τη σπατάλη στο δημόσιο. Ακόμα και σήμερα παρατηρούμε πολλές πηγές σπατάλης, αργομισθίας και κακοδιαχείρισης: 

πχ. i) υπάρχουν 800 οργανισμοί "φαντάσματα" και άνευ σοβαρού αντικειμένου, οι οποίοι πρέπει να καταργηθούν ή να συγχωνευθούν, ii) το σύστημα προμηθειών είναι τόσο κατακερματισμένο που καταγράφονται 6.500 διαφορετικές αναθέτουσες αρχές, με αποτέλεσμα το κράτος να χάνει έως και 4 δισ. ετησίως σύμφωνα με μελέτη του ΟΟΣΑ, iii) οι ζημιογόνες ΔΕΚΟ και οι αστικές συγκοινωνίες λόγω κακοδιαχείρισης και πελατειακού management μπαίνουν εκατοντάδες εκατομμύρια μέσα κάθε χρόνο και λαμβάνουν συνεχώς κρατικές επιχορηγήσεις.

8.     Αν κάνει τα παραπάνω μπορεί να εξοικονομήσει έως 3- 4 δισ. (1,5-2% του ΑΕΠ) και να αποφύγει την τακτική των μνημονίων με οριζόντιες, τυφλές περικοπές επί δικαίων και αδίκων. Στο απευκταίο πάντως σενάριο η χώρα να βρεθεί σε δυσμενή οικονομική κατάσταση, οι μειώσεις μισθών δημοσίου και συντάξεων θα πρέπει να θεωρούνται δεδομένες.

9.    Να κινητοποιήσει όλους τους ισχυρούς Έλληνες επιχειρηματίες παγκοσμίως να συνδράμουν στην εθνική προσπάθεια. 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση ο όρος του ευεργέτη πρέπει να αποκτήσει ξανά αξία και νόημα.

Οι 3 πιο χαρακτηριστικές χρεοκοπίες της Ελλάδας συνέβησαν μετά από παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις. 1895 (κρίση του 1893), 1932 (κρίση του 1929) και 2010 (κρίση του 2008). Ελπίζουμε η σημερινή πολιτική ηγεσία να πράξει τα δέοντα, ώστε η ιστορία να μην επαναληφθεί.

Οι επιπτώσεις του κορονοϊόυ στην ελληνική οικονομία

Πάνω που η ελληνική οικονομία άρχιζε να ανακάμπτει μετά από 10 χρόνια βαθιάς κρίσης, προέκυψε η επιδημία του κορωνοϊόυ. Η πλειοψηφία των  επιχειρήσεων και των ελεύθερων επαγγελματιών πλήττεται αυτό το διάστημα από την καραντίνα που υποχρεωτικά έχει επιβληθεί. Αερομεταφορές, ξενοδοχεία και συνολικά ο κλάδος του τουρισμού, εστίαση, λιανικό εμπόριο, ψυχαγωγία, προβολή-διαφήμιση, καθώς και ένα μεγάλο μέρος των ελεύθερων επαγγελμάτων έχουν υποστεί ζημιές.

Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα μεγάλο και αναγκαίο πακέτο στήριξης, ύψους τουλάχιστον €6δις από τον κρατικό προϋπολογισμό. Δημοσιονομικά ασφαλώς το άνοιγμα είναι μεγάλο. Αν σε αυτά τα χρήματα προσθέσουμε τις απώλειες κρατικών εσόδων λόγω της διαφαινόμενης ύφεσης στο 1ο εξάμηνο του 2020 καταλήγουμε ότι η χώρα αντί για πρωτογενές πλεόνασμα θα εμφανίσει φέτος έλλειμμα, που μαζί με τους τόκους θα πλησιάσει τα 8-10 δις. Είναι άγνωστο αν αυτό το ποσό θα καλυφθεί από τα κρατικά ταμιακά διαθέσιμα (τα οποία στο τέλος του 2019 έφθαναν τα 23 δις) ή με δανεισμό από τις αγορές.

Επίσης, αναμένεται να καταγραφεί εκ νέου αύξηση των κόκκινων δανείων στις τράπεζες. Ευτυχώς, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα συμπεριλάβει την Ελλάδα για 1η φορά στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, κάτι που αναμένεται να τονώσει σημαντικά τη ρευστότητά των ελληνικών τραπεζών. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη χαλάρωση των δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας λόγω κορονοϊού απομακρύνει το ενδεχόμενο νέας ανακεφαλαιοποίησης.

Από το χρονικό διάστημα που θα διαρκέσει η επιδημία θα εξαρτηθεί και ο βαθμός που θα πληγεί η ελληνική οικονομία. Στο αισιόδοξο σενάριο, ότι η κατάσταση θα ομαλοποιηθεί από τον Ιούνιο, η ζημιά θα είναι διαχειρίσιμη. Το πιο πιθανό μάλιστα είναι να ακολουθήσει μια εκτίναξη της οικονομικής δραστηριότητας. Σε περίπτωση όμως που η επιδημία τραβήξει αρκετούς μήνες τότε η κρίση θα πάρει μορφή ντόμινο και θα έχει ανεξέλεγκτες συνέπειες.

Θα εξαρτηθεί επίσης από το μέγεθος της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης. Η Ελλάδα επηρεάζεται σημαντικά στον τουρισμό, τις εξαγωγές και τη ναυτιλία από το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η επιδημία οδήγησε στο σκάσιμο της φούσκας των διεθνών χρηματιστηρίων, τα οποία κατέγραφαν τα τελευταία 2 χρόνια ένα ανοδικό ράλι, παρότι οι μεγάλες οικονομίες παρουσίαζαν σημάδια επιβράδυνσης.         
Σε σχέση με το 2008 πάντως τα διαθέσιμα εργαλεία καταπολέμησης της  κρίσης είναι λιγότερα. Τα επιτόκια στην Ευρώπη είναι ήδη αρνητικά, ενώ μηδενικά είναι πλέον και στις ΗΠΑ. Επιπλέον, το παγκόσμιο χρέος έχει εκτιναχθεί σε πάνω από 200 τρις, σχεδόν 3 φορές μεγαλύτερο του παγκόσμιου ΑΕΠ. Εξελίσσεται λοιπόν σε ωρολογιακή βόμβα.

Από την άλλη μεριά, το τραπεζικό σύστημα θεωρητικά είναι πιο θωρακισμένο σε σχέση με το 2008. Ακόμη, τα στελέχη που λαμβάνουν αποφάσεις θα πρέπει να είναι πλέον πιο έμπειρα στη διαχείριση τέτοιων καταστάσεων.

Ευχής έργον είναι να επανέλθουμε το συντομότερο δυνατό στην κανονικότητα και η ελληνική οικονομία να συνεχίσει τον δρόμο της ανάκαμψης. Σε αντίθετη περίπτωση θα κληθούμε να πάρουμε σκληρές αποφάσεις σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.