Η υγεία εκπέμπει SOS

Το εθνικό σύστημα υγείας βρίσκεται σήμερα σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Έχει να αντιμετωπίσει όχι μόνο την έλλειψη ιατρικού - νοσηλευτικού προσωπικού και τη μειωμένη χρηματοδότηση, αλλά και έναν τεράστιο αριθμό επισκεπτών και επειγόντων περιστατικών.

Πιο συγκεκριμένα, 6,5 εκ. άνθρωποι επισκέπτονται ετησίως τα τακτικά εξωτερικά ιατρεία και 4,7 εκ. τα επείγοντα περιστατικά, τη στιγμή που καταγράφεται έλλειψη περίπου 6.000 ιατρών και 30.000 νοσηλευτών. Συνυπολογίζοντας τη μείωση του τακτικού προσωπικού κατά 14.000 τα τελευταία χρόνια λόγω συνταξιοδοτήσεων, δεν είναι τυχαίο ότι παραμένουν εκτός λειτουργίας οι μισές χειρουργικές αίθουσες, με την αναμονή για ένα χειρουργείο να ξεπερνά ακόμη και τους 6 μήνες.

Η σημαντική αύξηση του φόρτου εργασίας που επωμίζονται πλέον τα νοσοκομεία εξηγείται από τη δυσλειτουργία του συστήματος πρωτοβάθμιας φροντίδας: το κλείσιμο ραντεβού με γιατρό μπορεί να πάρει μήνες, τα κέντρα υγείας είναι υποστελεχωμένα, ενώ δεν λειτουργεί στον επιθυμητό βαθμό ο θεσμός του οικογενειακού γιατρού.

Η απουσία στρατηγικού management και σύγχρονων μεθόδων διοίκησηςέχει εξίσου παίξει καθοριστικό ρόλο. Απουσία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, διοικητές νοσοκομείων που πληρούν μόνο κομματικά προσόντα, ανυπαρξία οργανογράμματος, αξιολόγησης, εσωτερικού ελέγχου και άλλων απαραίτητων εργαλείων διοίκησης.

Ο προϋπολογισμός για τις λειτουργικές δαπάνες των νοσοκομείων είναι 1,3 δισ. ευρώ, δραστικά μειωμένος στα χρόνια της κρίσης. Συνολικά οι δημόσιες δαπάνες για την υγεία ανέρχονται σε 4,4 δισ. ετησίως και εμφανίζονται πλέον χαμηλότερες του μέσου όρου της ΕΕ.

Όμως αν δούμε πιο προσεκτικά, επιπλέον 3 δις πηγαίνουν στην κάλυψη δαπανών υγείας μέσω της επιχορήγησης των ασφαλιστικών ταμείων. Αν μάλιστα προσθέσουμε και τις ιδιωτικές δαπάνες (περί τα 6 δις), τότε διαπιστώνουμε ότι ως χώρα ξοδεύουμε σημαντικά υψηλότερα ποσά για την υγεία σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. 
Το γεγονός αυτό εξηγείται ως αποτέλεσμα της «προκλητής ζήτησης» για ιατρικά προϊόντα, διαγνωστικές εξετάσεις και συνταγογράφηση φαρμάκων στην οποία εξακολουθούν να επιδίδονται κυκλώματα του χώρου. Οι σπατάλες αυτές αποτέλεσαν άλλωστε και μια από τις βασικές αιτίες του δημοσιονομικού εκτροχιασμού της Ελλάδας.

Προτείνεται:

1. Αναβάθμιση της πρωτοβάθμιας φροντίδας με ενδυνάμωση των κέντρων υγείας και έμφαση στο θεσμό του οικογενειακού ιατρού. 

2. Στρατηγικό management και υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων διοίκησης: αξιοκρατική πρόσληψη διοικητών νοσοκομείων, αξιολόγηση γιατρών και υπαλλήλων, οργανόγραμμα, περιγραφή θέσης και στοχοθεσία, εσωτερικός έλεγχος, ανάλυση κόστους - οφέλους κ.αλ.

3. Αναδιάρθρωση του χάρτη των νοσοκομείων με συγχωνεύσεις εκείνων που εμφανίζουν χαμηλό δείκτη πληρότητας, ώστε να επιτευχθούν οικονομίες κλίμακας. Οι πρώην όμως νοσοκομειακές μονάδες να συνεχίσουν να λειτουργούν ως κέντρα υγείας

4. Ολοκληρωμένο ηλεκτρονικό σύστημα για την εξοικονόμηση πόρων και τη μείωση της διαφθοράς. Θεμελιώδους σημασίας η δημιουργία ηλεκτρονικού φακέλου ασθενούς, η οποία θα συνδράμει και στη μείωση φαινομένων ασύδοτης ηλεκτρονικής συνταγογράφησης

5. Σύσταση κεντρικής αρχής προμηθειών

6. Δημιουργία πρωτοκόλλων φαρμάκων, καθώς και κλινικών - διαγνωστικών εξετάσεων. Λίστα αναλυτικού κοστολογίου για κάθε ιατρική περίπτωση.

7. Αυτονομία των νοσοκομείων. Μετατροπή τους σε ΝΠΙΔ, ώστε να μπορούν να έχουν μεγαλύτερη ευελιξία σε θέματα οργάνωσης και λειτουργίας, καθώς φυσικά και στο μισθολογικό κομμάτι.

8. Ιδιωτικοποίηση των υποστηρικτικών υπηρεσιών των νοσοκομείων (υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, κηπουροί κ.αλ.). Οι σημερινοί εργαζόμενοι εφόσον αποχωρήσουν θα μπορούν να συστήσουν δική τους εταιρεία παροχής υπηρεσιών και να συνάψουν σύμβαση ανάθεσης έργου με το νοσοκομείο. Να δουλέψουν δηλαδή ως εξωτερικοί συνεργάτες με τη μέθοδο outsourcing.

9. Αύξηση της χρήσης των γενόσημων φαρμάκων (η Ελλάδα υπολείπεται κατά πολύ έναντι των ευρωπαϊκών χωρών).

10. Πολιτική πρόληψης του πληθυσμού με δράσεις και καμπάνιες που θα ενημερώνουν τους πολίτες πχ. για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος, θα προωθούν την οδική αγωγή, την άσκηση, τον υγιεινό τρόπο ζωής κ.ο.κ.

Ο από μηχανός θεός Γιούνκερ δίπλα στην Ελλάδα

Μια πολύ σκληρή διαπραγμάτευση, εκτυλίσσεται ανάμεσα στους δανειστές της χώρας, σχετικά με την παραμονή ή όχι του ΔΝΤ στο πρόγραμμα, ταυτόχρονα με την 2η αξιολόγηση.

Η κυβέρνηση επιδιώκει γρήγορο κλείσιμο της αξιολόγησης, χωρίς ασφαλώς επιπλέον μέτρα, ενώ ταυτόχρονα πιέζει τους Ευρωπαίους να λάβουν άμεσες αποφάσεις για το ελληνικό χρέος. Θεωρεί ότι μια ευνοϊκή ρύθμιση του χρέους θα επιτρέψει στη χώρα να συμμετάσχει στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (να εισρεύσει δηλαδή ζεστό χρήμα στην αγορά), καθώς και να προσελκύσει επενδύσεις.

Η έκβαση όμως των πραγμάτων εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τους 4 θεσμούς: την ΕΚΤ, το ΔΝΤ, το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και την Κομισιόν. Οι αποφάσεις θα ληφθούν δυστυχώς ερήμην της Ελλάδας, το πολιτικό προσωπικό της οποίας κρίνεται διαχρονικά ως εντελώς αναξιόπιστο από τους εταίρους, λόγω της μνημειώδους ανικανότητας του στα χρόνια της κρίσης να λύσει τα προβλήματα και να καταρτίσει ένα σχέδιο εξόδου από την κρίση.

Η ΕΚΤ κρατά μια στάση ουδετερότητας. Τονίζει πως αν το ελληνικό χρέος κριθεί βιώσιμο, θα επιτρέψει την είσοδο της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης.

Το ΔΝΤ για να χρηματοδοτήσει εκ νέου την Ελλάδα ζητά να προηγηθεί μια γενναία ελάφρυνση του χρέους. Κάτι τέτοιο φυσικά ταυτίζεται με την ελληνική πλευρά. Από την άλλη μεριά όμως, θεωρεί ότι ο στόχος για πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 3,5% του ΑΕΠ (ίσο με €6,1 δις) από το 2018 και μετά είναι εξωπραγματικός και ότι τα νέα φορολογικά μέτρα που πάρθηκαν είναι ανεπαρκή. Προβλέπει λοιπόν ότι το πλεόνασμα θα ανέλθει σε μόλις 1,5% του ΑΕΠ (ίσο με €2,6 δις) το 2018, άρα υπάρχει δημοσιονομικό κενό ύψους €3,5 δισ.

Για την κάλυψη του κενού ζητά να επιβληθούν επιπλέον μέτρα, όπως: 1) η μείωση του αφορολόγητου στα €5.000 (με το σκεπτικό ότι 6 στους 10 Έλληνες δηλώνουν εισοδήματα κάτω από το σημερινό όριο των €8.636), 2) η μείωση των υφιστάμενων συντάξεων, μέσω κατάργησης της προσωπικής διαφοράς που ισχύει σήμερα έναντι των μελλοντικών συντάξεων, και 3) παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας (απελευθέρωση απολύσεων, κατάργηση ωριμάνσεων κτλ). Ασφαλώς τέτοιου είδους μέτρα πολύ δύσκολα μπορεί να περάσει η ελληνική κυβέρνηση, αφού θα υποστεί μεγάλο πολιτικό κόστος.

Οι Γερμανοί από την πλευρά τους, δε συζητούν στην παρούσα φάση για ρύθμιση χρέους. Γνωρίζουν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν αντιδημοφιλές στην γερμανική κοινή γνώμη, ιδιαίτερα μάλιστα εν όψει των εθνικών εκλογών του 2017. Για τον ίδιο όμως λόγω επιθυμούν διακαώς να παραμείνει το ΔΝΤ στην Ελλάδα, ως «εγγυητής» ότι τα χρήματα των γερμανών φορολογούμενων θα πιάσουν τόπο.

Είναι πολύ πιθανόν λοιπόν οι Γερμανοί για να κάμψουν τις αντιρρήσεις του ΔΝΤ να συμφωνήσουν στη λήψη επιπλέον μέτρων από την Ελλάδα. Να υποσχεθούν παράλληλα ότι θα εξετάσουν σοβαρά το πρόβλημα του ελληνικού χρέους, αλλά θα προβούν σε ρύθμισή του εφόσον ολοκληρωθεί επιτυχώς το πρόγραμμα το 2018.

Το σενάριο αυτό είναι σαφώς δυσμενές για τη χώρα. Είναι επίσης καταστροφικό για την ελληνική κυβέρνηση, η οποία εκτός απροόπτου θα αποφασίσει ηρωική έξοδο μέσω εκλογών. Θα μεταβιβάσει δηλαδή την καυτή πατάτα στην επόμενη κυβέρνηση και αυτή ως αντιπολίτευση θα προσπαθήσει να ανασυντάξει τις δυνάμεις της και να επανέλθει στο μέλλον δριμύτερη.

Ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί το ενδεχόμενο επιβολής νέων μέτρων χωρίς η Ελλάδα να λάβει κανένα αντάλλαγμα, είναι να παρέμβει θετικά για άλλη μια φορά ο … «από μηχανής θεός» Γιούνκερ.

Η Κομισιόν είναι αποφασισμένη να στηρίξει την Ελλάδα. Ως η προμετωπίδα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης παρατηρεί με αγωνία την άνοδο των ακραίων, εθνικιστικών κινημάτων σε όλη την Ευρώπη που τάσσονται υπέρ του απομονωτισμού και του ευρωσκεπτικισμού. Έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι για να ανακοπεί αυτό το ρεύμα η Ευρώπη θα πρέπει να επιδείξει έμπρακτα αποτελέσματα αλληλεγγύης προς τις χώρες – μέλη της. Επιθυμεί διακαώς η Ελλάδα να εξελιχθεί σε success story, ώστε να αποτελέσει φωτεινό παράδειγμα της επιτυχούς ευρωπαϊκής στήριξης προς αυτήν. Θα στηρίξει λοιπόν με κάθε τρόπο την προοπτική εξόδου της χώρας μας στις αγορές το 2018, έστω κι αν για πολιτικούς και επικοινωνιακούς λόγους χρειαστεί να αποσιωπήσει τυχόν ενστάσεις της για τη μη εφαρμογή των αναγκαίων διαρθρωτικών αλλαγών από μέρους μας.

Σίγουρα στην Ευρώπη η πολιτική στρατηγική παίζει πρωτεύοντα ρόλο και όχι τα πρόσωπα. Η παρουσία όμως στο πλευρό του κ. Γιούνκερ ενός πολύ ικανού Έλληνα αξιωματούχου, του επικεφαλής εκπροσώπου της Κομισιόν κ. Μαργαρίτη Σχοινά, αποτελεί έναν επιπλέον θετικό παράγοντα στην καλλιέργεια φιλικού κλίματος για τη χώρα μας.

Μένει λοιπόν να δούμε αν η πληθωρική προσωπικότητα του κ. Γιούνκερ φανεί αρκετή στο να επηρεάσει τη διαπραγμάτευση προς τη θετική πλευρά ή τελικώς οι θεσμοί τηρήσουν σκληρή στάση, φέρνοντας σε αδιέξοδο την ελληνική κυβέρνηση.

Χρειαζόμαστε ένα θετικό σοκ

Έχουν περάσει 2 χρόνια από το φθινόπωρο του 2014, όταν η χώρα βρισκόταν εν μέσω της τελευταίας αξιολόγησης του 2^ου μνημονίου. Η προοπτική ήταν μετά το τέλος του προγράμματος να περάσει σε μια πιο χαλαρή μορφή επιτήρησης, την προληπτική πιστοληπτική γραμμή των €11 δις του ESM.  Οι δανειστές απαιτούσαν μέτρα €2 δις (αν λάβουμε υπόψη το περίφημο mail Χαρδούβελη) από την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου, η οποία είχε απολέσει σταδιακά την εμπιστοσύνη τους.

Η αξιολόγηση έμεινε στη μέση. Από τη μία οι τότε κυβερνόντες δεν είχαν αποθέματα κοινωνικής ανοχής και στήριξης για να περάσουν νέα μέτρα, από την άλλη ο ΣΥΡΙΖΑ προκάλεσε εκλογές μέσω της ψηφοφορίας για τον νέο πρόεδρο της δημοκρατίας. Βιάστηκε δηλαδή να κυβερνήσει και να διαπραγματευτεί με τους εταίρους, αντί να αφήσει τους προηγούμενους να βγάλουν το φίδι απ την τρύπα. Πορευόταν με την πεποίθηση ότι θα πετύχει πολύ καλύτερα αποτελέσματα.

Η πραγματικότητα όμως αποδείχθηκε πολύ σκληρή. Σήμερα, 2 χρόνια μετά, η χώρα βρίσκεται σε χειρότερη κατάσταση απ ότι το 2014, έχοντας διανύσει βήματα προς τα πίσω. Η δε οικονομία της παραμένει βαριά τραυματισμένη με το βιοτικό επίπεδο των πολιτών να συνεχίζει να υποχωρεί. Καμιά από τις προεκλογικές δεσμεύσεις του ΣΥΡΙΖΑ δεν υλοποιήθηκε. Το αντίθετο μάλιστα:

·      Αντί για σκίσιμο του μνημονίου, υπεγράφη τρίτο, εξίσου επαχθές μνημόνιο

·      Αντί για €2 δις μέτρα, από τον Ιούλιο 2015 έχουν ληφθεί νέα μέτρα ύψους €7,5 δις (€6 δις νέοι φόροι + €1,5 δις περικοπές συντάξεων)

·      Αντί για 13^η σύνταξη, έχουν επιβληθεί 13 νέες περικοπές στις συντάξεις και επιπλέον, έχει δρομολογηθεί η κατάργηση του ΕΚΑΣ

·      Αντί για κατάργηση του ΕΝΦΙΑ, προέκυψε αυξημένος συμπληρωματικός φόρος και ανάκληση της έκπτωσης 20% στα μη ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα

·      Αντί για ισχυρό τραπεζικό σύστημα, οδηγηθήκαμε σε 3^η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, σε τιμή αγοράς εξευτελιστική, καθώς και σε αφελληνισμό των διοικήσεών τους

·      Αντί για φρένο στις ιδιωτικοποιήσεις, ιδρύθηκε το νέο υπερταμείο  διαχείρισης όλης της δημόσιας περιουσίας, ακίνητης και εταιρικής, για 99 χρόνια, το οποίο θα διοικείται από κοινού με τους δανειστές, ενώ τα 3/4 των εσόδων θα πηγαίνουν στην εξυπηρέτηση του χρέους.

·      Αντί για αξιοκρατία στη στελέχωση της κρατικής μηχανής, διενεργούνται αθρόες προσλήψεις κομματικών φίλων, επιβαρύνοντας τον προϋπολογισμό κατά εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως.

·      Αντί για κούρεμα του χρέους, δεν έχει πάρει ακόμα ούτε μια μικρή εξυπηρέτηση στις πληρωμές δόσεων και τόκων.

·      Αντί για εκτίναξη της οικονομίας, η αγορά έχει δεχθεί ανεπανόρθωτα χτυπήματα από τα capital controls και την υπερφορολόγηση. Ως συνέπεια, οι επιχειρήσεις φεύγουν η μια μετά την άλλη στο εξωτερικό.

Το πλέον δυσοίωνο είναι ότι το πρόγραμμα δεν βγαίνει αν δεν πραγματοποιηθούν τάχιστα οι δομικές αλλαγές που έχει ανάγκη η χώρα. Οι χρόνιες παθογένειες που οδήγησαν στη χρεοκοπία είναι ακόμα εδώ: πελατειακό κράτος, φοροδιαφυγή, γραφειοκρατία, διαφθορά και έλλειψη παραγωγικού ιστού. Αυτό σημαίνει ότι οι πιθανότητες να βγει η Ελλάδα μόνη της στις αγορές το 2018 είναι ελάχιστες και ότι οδεύουμε ολοταχώς προς ένα 4^ο μνημόνιο με άγνωστες επιπτώσεις.

Η χώρα έχει ανάγκη από ένα θετικό σοκ. Χρειάζεται ένα σχέδιο εξόδου από την κρίση με συγκεκριμένες προτεραιότητες:

·      Θεσμική ανασυγκρότηση

·      Χειραφέτηση της δημόσιας διοίκησης από το κομματικό σύστημα,

·      Ηλεκτρονική διακυβέρνηση,

·      Αλλαγή του μίγματος πολιτικής με λιγότερους φόρους και κόψιμο της σπατάλης,

·      Έμφαση σε κλάδους-ατμομηχανές της ελληνικής οικονομίας, όπως ναυτιλία, τουρισμός, ενέργεια, μεταφορές, γεωργία και νέες τεχνολογίες.

Για να συμβεί όμως αυτό θα πρέπει να βγουν μπροστά νέοι στην πολιτική άνθρωποι, που μέχρι σήμερα διστάζουν να ασχοληθούν ενεργά, απηυδισμένοι από το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Άνθρωποι υψηλού ήθους και ικανοτήτων, αποφασισμένοι να συγκρουστούν με παγιωμένες αντιλήψεις και οργανωμένα συμφέροντα, με μοναδικό στόχο να γιατρέψουν τις αδυναμίες του ελληνικού κράτους. 

Φτάνει πια με τις "ιερές αγελάδες" του δημοσίου

 Θλίψη προκαλούν τα οικονομικά στοιχεία που δημοσίευσαν πρόσφατα οι δημόσιες εταιρείες μέσων μαζικής μεταφοράς.
Τα μεν αστικά λεωφορεία Αθήνας εμφάνισαν ζημιά €115 εκ το 2015, αφού 8 στους 10 επιβάτεςδεν πληρώνουν εισιτήριο και τα μισά οχήματα παραμένουν ακινητοποιημένα στα αμαξοστάσια. Οι δε σταθερές συγκοινωνίες (Μετρό, Ηλεκτρικός, Τραμ), οι οποίες με μια χρηστή διαχείριση θα έπρεπε να είναι κερδοφόρες, παρουσίασαν ζημιά 78 εκ, υπερδιπλάσια έναντι του 2014 (-36 εκ). Η κύρια αιτία γα την άσχημη οικονομική κατάσταση υπήρξε κι εδώ ο μειωμένος τζίρος κατά 20%.

Ασφαλώς δεν μειώθηκε η επιβατική κίνηση. Πολύ απλά επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ατόνησαν οι έλεγχοι και αυξήθηκαν κατακόρυφα οι τζαμπατζήδες. Επιπλέον, τις ημέρες του δημοψηφίσματος ο κ. Σπίρτζης επέτρεψε σε όλους τη δωρεάν διέλευση για προφανείς ψηφοθηρικούς λόγους. Η «γαλαντομία» όμως του κ. Σπίρτζη γέννησε βαθιά ελλείμματα και χρηματοδοτικές ανάγκες, που καλούνται στο τέλος να πληρώσουν οι ίδιοι οι φορολογούμενοι, για τους οποίους υποτίθεται ότι κόπτεται.

Για να αντιμετωπιστεί καίρια το φαινόμενο της εισιτηριοδιαφυγής που λαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, είναι απαραίτητο να τοποθετηθούν άμεσα πύλες εισόδου-εξόδου στους σταθμούς. Με αυτό τον τρόπο θα βελτιωθούν τα έσοδα και θα αποδεσμευθεί ανθρώπινο δυναμικό, αφού οι ελεγκτές θα παρακολουθούν απλά δίπλα στα μηχανήματα αν τυχόν άτομα νεαρής ηλικίας επιχειρήσουν να «σαλτάρουν» πάνω από την μπάρα. Είναι διαχρονική όμως η απροθυμία των κομματικά διορισμένων διοικήσεων να υλοποιήσουν ένα τόσο αυτονόητο μέτρο.

Η τωρινή διοίκηση παρουσίασε στη φετινή ΔΕΘ τις πύλες εισόδου – εξόδου που σχεδιάζει να εγκαταστήσει, μεταθέτει όμως συνεχώς την εφαρμογή τους πιο πίσω χρονικά, με νέο στόχο εγκατάστασης το 2ο εξάμηνο του 2017.

Στα λεωφορεία, τραμ και τρόλεϊ, η επικείμενη καθιέρωση του ηλεκτρονικού εισιτηρίου από τις αρχές του 2017 είναι ένα σημαντικό βήμα. Το πρόβλημα όμως της εισιτηριοδιαφυγής θα λυθεί με την υποχρεωτική επιβίβαση των επιβατών από την μπροστινή πόρτα, όπως συμβαίνει άλλωστε και στις υπόλοιπες χώρες. Στους οδηγούς, οι οποίοι θα προβαίνουν στον έλεγχο και που παλαιότερα είχαν εναντιωθεί σε ένα τέτοιο μέτρο, θα δοθεί ισχυρό κίνητρο, όπως πχ. μερίδιο 10% επί των αυξημένων εσόδων των εταιρειών

Επίσης, για λόγους λειτουργικούς αλλά και συμβολικούς πρέπει να επιστρέψουν στο τιμόνι οι ουκ ολίγοι υπάλληλοι που έχουν αποσπαστεί σε βουλευτικά γραφεία και υπηρεσίες – «φαντάσματα».

Τέλος, είναι επιτακτική ανάγκη η ενίσχυση της υπηρεσίας εσωτερικού ελέγχου και γενικότερα η θέσπιση διαδικασιών που θα διασφαλίσουν τη διαφάνεια και την εύρυθμη λειτουργία της εταιρείας. Η εξοικονόμηση πόρων που θα επιτευχθεί θα επιτρέψει την αγορά ανταλλακτικών, ώστε να ξαναβγούν στους δρόμους τα παροπλισμένα οχήματα.

7 χρόνια κρίσης είναι αρκετά για να συνεχίσουμε να είμαστε ανεκτικοί σε φαινόμενα «ιερών αγελάδων» στο δημόσιο. Η αναβάθμιση των υπηρεσιών των μέσων μαζικής μεταφοράς θα ελκύσει περισσότερους πολίτες να τα χρησιμοποιήσουν και θα συνδράμει σε ένα καλύτερο επίπεδο ζωής και μια πιο φιλική πόλη.

Ας πούμε την αλήθεια για το χρέος

Φανταστείτε έναν μικρομεσαίο επιχειρηματία, που η επιχείρησή του δεν πάει καλά και έχει ένα μεγάλο χρέος, το οποίο πρέπει να αποπληρωθεί σταδιακά εντός των επόμενων πέντε ετών. Τα ποσά των τόκων που καταβάλλει κάθε χρόνο είναι εξίσου μεγάλα, λόγω του υψηλού επιτοκίου με το οποίο δανείζεται.

Οι δανειστές για να τον διευκολύνουν του  προτείνουν οι δόσεις να πάνε 30 χρόνια πίσω και το επιτόκιο να πέσει κατακόρυφα στο 1%,  με περίοδο χάριτος πληρωμής τόκων για ένα μεγάλο μέρος του δανείου.

Σίγουρα ο άνθρωπος μας θα πέταγε από τη χαρά του σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.  Η μόνη του πρόκληση θα ήταν πως θα μπορέσει να στήσει σωστά το μαγαζί του, ώστε να αυξήσει το τζίρο και να επιτύχει κερδοφορία. Διότι σε διαφορετική περίπτωση, η διευκόλυνση των δανειστών θα ήταν άνευ αξίας και ο ίδιος θα έπρεπε αργότερα να ζητήσει εκ νέου βοήθεια.

Αυτή ακριβώς είναι και η περίπτωση της Ελλάδας. Από το 2010 μέχρι σήμερα έχει αντικαταστήσει €200 δις δάνεια από ιδιώτες, ολιγοετούς διάρκειας και επιτοκίου 5%, με δάνεια από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης μέσης διάρκειας 27 ετών και μόλις 1% επιτόκιο.

Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι η αναδιάρθρωση του δανεισμού που έχει συντελεστεί τα τελευταία 6 χρόνια έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για να καταστεί το χρέος βιώσιμο. Δίνει δηλαδή ανάσα στη χώρα για τα επόμενα έτη και εξοικονομεί πόρους λόγω των χαμηλών επιτοκίων (€12 δις πλήρωνε το 2009, €5,7 δις σήμερα).

Το πρόβλημα όμως είναι ότι το εισόδημα της χώρας (ΑΕΠ) έχει συρρικνωθεί από €242 δις το 2009 σε €175 δις σήμερα (-27%). Συνεπώς, ενώ το χρέος της έχει αυξηθεί σε αυτά τα χρόνια κατά μόλις €25 δις, (από 300 σε 325), η σχέση χρέος προς ΑΕΠ έχει μεγαλώσει λόγω της πτώσης του ΑΕΠ.

Γι αυτό το λόγο το σημερινό χρέος δεν είναι βιώσιμο. Για να γίνει βιώσιμο, η χώρα πρέπει πρωτίστως να επανέλθει σε σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης, πχ. να επιτυγχάνει ανάπτυξη 3% τα επόμενα χρόνια. H ελληνική κυβέρνηση όμως πρέπει να επιδιώξει περαιτέρω ελάφρυνση. 

Το σενάριο ρύθμισης που συζητάει πλέον ο κ. Τσίπρας με τους εταίρους είναι η επιμήκυνση της περιόδου αποπληρωμής των ευρωπαϊκών δανείων κατά επιπλέον 5-10 χρόνια. Κάτι το οποίο είναι σαφέστατα θετικό, αλλά δε θα έχει καμία επίδραση στην οικονομία αυτή τη στιγμή. Θα συνδράμει βέβαια στη βελτίωση της ψυχολογίας των επενδυτών, που είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Γα να καρπωθεί όμως μετρήσιμα οφέλη, θα πρέπει να συνδυαστεί με ένα γενικότερο μήνυμα προς την αγορά ότι η Ελλάδα αλλάζει, εκσυγχρονίζεται και ξεριζώνει τις παθογένειες που την έφεραν ως εδώ. Κάτι που φυσικά απέχει πολύ από τη  μέχρι στιγμής ζοφερή πραγματικότητα.

Εκείνο που μπορεί να καρπωθεί άμεσα η Ελλάδα από τη διαπραγμάτευση είναι η εξοικονόμηση χρημάτων μέσω των χαμηλότερων τόκων. Το επιτόκιο με τα οποίο δανείζεται σήμερα είναι μεν χαμηλό, αλλά κυμαινόμενο. Με τη διαφαινόμενη αύξηση των επιτοκίων στο άμεσο μέλλον η χώρα θα επιβαρυνθεί με επιπλέον τόκους (€2 δις για κάθε 1% αύξηση του Euribor). Θα πρέπει λοιπόν να ζητήσει το κυμαινόμενο επιτόκιο να μετατραπεί σε σταθερό και να κλειδώσει στα σημερινά χαμηλά επίπεδα. 

Επίσης, θα πρέπει να επιδιώξει παράταση της περιόδου χάριτος πληρωμής τόκων για τα δάνεια του 2^ου μνημονίου, που λήγει το 2023. Αν είναι εφικτό, να αιτηθεί την επέκταση της και στους τόκους των υπόλοιπων ευρωπαϊκών δανείων. Τα χρήματα που θα εξοικονομήσει μπορεί να τα διαθέσει για επενδύσεις και κοινωνικό κράτος.

Εμείς κρατάμε στα χέρια μας τη λύση του προβλήματος. Αν καταφέρουμε να μετατραπούμε σε μια κανονική χώρα και η οικονομία ανακάμψει, τότε όχι μόνο το χρέος μας θα είναι διαχειρίσιμο, αλλά και θα απαιτήσουμε μεγαλύτερες και γενναιότερες διευκολύνσεις από τους πιστωτές. Το πιο σημαντικό, θα μπορέσουμε να απεμπλακούμε από μνημόνια και επιτηρήσεις. 

Ουτοπικό το προσχέδιο προϋπολογισμού 2017

Εύλογα ερωτηματικά προκαλεί το προσχέδιο του προϋπολογισμού για το 2017, που κατατέθηκε προ ημερών στη βουλή. Πρώτον, στηρίζεται σε υπεραισιόδοξες εκτιμήσεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Δεύτερον, η επίτευξη των συμφωνημένων δημοσιονομικών στόχων βασίζεται σε μια άνευ προηγουμένου φοροκαταιγίδα αμφιβόλου αποτελέσματος, καθώς και στις περικοπές των συντάξεων. Την ίδια στιγμή η μισθολογική δαπάνη αυξάνεται σημαντικά, τα έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις καταποντίζονται και οι δαπάνες εξοπλιστικών προγραμμάτων συνεχίζονται αμείωτες. Τρίτον, βρίθει από υποκειμενικές αναλύσεις, συμπεράσματα κατά το δοκούν και απαράδεκτες εκφράσεις, όπως αυτή για την κατάργηση του ΕΚΑΣ, η οποία χαρακτηρίζεται ως «κατάργηση των στρεβλώσεων του ασφαλιστικού συστήματος».

Παρακάτω παρατίθενται τα αμφιβόλου ποιότητας στοιχεία που περιλαμβάνονται στον προϋπολογισμό, μαζί με άλλες ενδιαφέρουσες επισημάνσεις:

Παραδοχές:

• Παραδοχή για ανάπτυξη 2,7% το 2017, όταν οι μέχρι στιγμής προβλέψεις κάνουν λόγω για άνοδο του ΑΕΠ από 0,7% (8 Γερμανικά Think Tanks) έως 1,5%-2% (ΙΟΒΕ).
• Πώς όμως θα έρθει η ανάπτυξη?

-  Με αυξήσεις φόρου σε καφέ, μπύρα, τσιγάρα, καύσιμα, τηλεφωνία και τηλεόραση?

-  Με υψηλότερη φορολογία εισοδήματος και έκτακτη εισφορά?

-  Με ΦΠΑ στο 24% και κατάργηση του μειωμένου ΦΠΑ και στα υπόλοιπα νησιά?

-  Με περικοπές στις συντάξεις και παράλληλη εκτίναξη των ασφαλιστικών εισφορών?

- Με μηδενική παροχή ρευστότητας από τις τράπεζες και τη χώρα να παραμένει πιθανότατα εκτός του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης?

-  Με εχθρικό επιχειρηματικό περιβάλλον και ανηλεή πόλεμο των ιδιωτικοποιήσεων?

-  Με 24 χιλ. λουκέτα επιχειρήσεων στο οκτάμηνο φέτος, έναντι 18 χιλ. πέρυσι?

• Παραδοχή για αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης 1,8% (-0,6% το 2016), παρότι το ανεξάρτητο δημοσιονομικό συμβούλιο προβλέπει ότι δε θα ξεπεράσει το 1%
• Αύξηση των επενδύσεων κατά 9,1%. Εξίσου φιλόδοξος στόχος, αν συνυπολογίσουμε τη μείωσή τους κατά 65% έναντι του 2009, αλλά και την εχθρική διάθεση πλήθος κυβερνητικών στελεχών προς την ιδιωτική πρωτοβουλία
• Αύξηση των εξαγωγών κατά 5,3%, όταν φέτος προβλέπεται για 2η χρονιά μείωσή τους κατά -6,3%

Έσοδα:

• Νέα φορολογικά μέτρα ύψους €3,1 δισ. Αν σε αυτά προσθέσουμε τους φόρους που επιβλήθηκαν από τον Ιούλιο 2015 μέχρι σήμερα, ύψους €2,8 δισ, το συνολικό ποσό των φόρων σε διάστημα 2,5 ετών ανέρχεται σε €5,9 δισ.
• Το δημοσιονομικό αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής αποδεικνύεται καταστροφικό. Πιο συγκεκριμένα:

-  Τα φορολογικά έσοδα φέτος εκτιμώνται σε €41,5 δισ (κατόπιν επιστροφών), δηλαδή αυξημένα μόλις €0,6 δισ έναντι του 2014  (=€40,9 δισ).

- Το ίδιο πενιχρά προβλέπονται τα έσοδα του 2017: θα ανέλθουν σε €43,3 δισ, αυξημένα €2,4 δισ, ήτοι απόκλιση σε σύγκριση με τα νέα μέτρα 3,5 δισ (χωρίς να συνυπολογίσουμε την ανάπτυξη) και εισπραξιμότητα 40%.

• Τα έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις θα είναι μόλις €437 εκ, πολύ χαμηλότερα σε σχέση με τη μνημονιακή δέσμευση για 2,2 δισ, όπως και σε σχέση με φέτος (€1,5 δισ).

Δαπάνες:

• Αύξηση του μισθολογικού κόστους του δημοσίου (δεν διευκρινίζεται πόσο, υπολογίζεται σε €500 εκ), με την αιτιολογία ότι αλλάζει η αναλογία προσλήψεων – αποχωρήσεων από 1 προς 5 σε 1 προς 4. Παραπάνω βέβαια αυτοαναιρείται ο συντάκτης αφού εκτιμά ότι οι αποχωρήσεις δημοσίων υπαλλήλων λόγω συνταξιοδότησης θα είναι μειωμένες το 2017, αρά προφανώς και οι νέες προσλήψεις! Στην πραγματικότητα οι κυβερνόντες έχουν επιδοθεί σε έναν μαραθώνιο προσλήψεων ημετέρων, που ξεπερνούν τις 20 χιλ., οι οποίοι βρίσκονται διασκορπισμένοι στις πιο απίθανες θέσεις του στενού και ευρύτερου δημόσιου τομέα.
• Υπεραισιόδοξος στόχος για μείωση του ταμιακού ελλείμματος του ενιαίου ταμείου κοινωνικής ασφάλισης από -2 δισ το 2016 σε -1 δισ.
• Εξοικονόμηση €1,55 δισ από τις περικοπές συντάξεων, αύξηση εισφορών και σταδιακή κατάργηση του ΕΚΑΣ.
• €760 εκ για την παροχή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, αλλά ακόμα δεν έχει ξεκινήσει καν η πιλοτική εφαρμογή του σε 30 δήμους.
• Μείωση κατά €88 εκ των δαπανών του υπουργείου άμυνας, παρότι πέρυσι η εξοικονόμηση ήταν μόλις €12 εκ αντί για €500 εκ που είχε προβλεφθεί!
• Μείωση της κρατικής  επιχορήγησης προς τον ΕΟΠΥΥ κατά €200 εκ

Η κυβέρνηση το δείχνει όσο πιο ξεκάθαρα μπορεί. Στόχος είναι να χτίσουμε το δικό μας πελατειακό κράτος και να υπερασπιστούμε την εκλογική μας πελατεία. Τσακίζουμε ταυτόχρονα όλους τους υπόλοιπους, διαλύουμε τη μεσαία τάξη, δημιουργώντας νεόπτωχους, ώστε μετά να τους φανούμε απαραίτητοι με την προσφορά κουπονιών. Αδιαφορούμε για το κόψιμο της σπατάλης, εκδιώκουμε τις επενδύσεις και υπονομεύουμε οποιαδήποτε πρωτοβουλία για την ανάκαμψη, αν δεν μπορούμε να την καρπωθούμε εκλογικά.

Αν όμως το καράβι δεν αλλάξει πορεία η σύγκρουση με τα βράχια είναι θέμα χρόνου.

Ο νέος πτωχευτικός κώδικας να γίνει εργαλείο ανάπτυξης

Ο μέχρι σήμερα πτωχευτικός κώδικας περιλαμβάνει πολύπλοκα σημεία τα οποία καθιστούν την πτώχευση μια εταιρείας ή ενός φυσικού προσώπου δύσκολη και χρονοβόρα. Η πολυετής διαδικασία που απαιτείται συνεπάγεται τον αποκλεισμό του επιχειρηματία από την άσκηση κάθε άλλης επιχειρηματικής δραστηριότητας, λόγω της εγγραφής του στον Τειρεσία, τη μη χορήγηση ενημερότητας κτλ. Ως αποτέλεσμα, στην πλειοψηφία τους οι μη βιώσιμες επιχειρήσεις δεν μπορούν να προχωρήσουν στη διαδικασία εκκαθάρισης - ρευστοποίησης ώστε να πάνε στο επόμενο επιχειρηματικό βήμα.

Παραμένουν έτσι σε μια ημιθανή κατάσταση με συνέπεια να συνιστούν τροχοπέδη για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και να είναι τοξικές για τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2014 η Ελλάδα ήταν η χώρα με τις λιγότερες πτωχεύσεις στην Ευρώπη, μόλις 330, όταν η Πορτογαλία κατέγραφε συνολικά 7.200!

Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη για ουσιαστικές αλλαγές σε διατάξεις του κώδικα, ώστε αυτός να αναδειχθεί σε εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης και επιχειρηματικής αναδιάρθρωσης. Τη στιγμή μάλιστα που σχεδόν το 50% των τραπεζικών δανείων είναι μη εξυπηρετούμενα, η ταχεία διαδικασία αναδιοργάνωσης των βιώσιμων επιχειρήσεων και εκκαθάρισης των μη βιώσιμων είναι κλειδί για την ανάκαμψη.

Το προσχέδιο του νέου πτωχευτικού κώδικα που έχει τεθεί σε διαβούλευση έως τις 27 Οκτωβρίου περιλαμβάνει κυρίως θετικές ρυθμίσεις, αλλά και κάποιες που χρήζουν διορθώσεων. Πιο συγκεκριμένα:

• Μειώνει σημαντικά τη σημερινή ιδιαίτερα χρονοβόρα διαδικασία πτώχευσης, που φθάνει ή ξεπερνά τα 10 έτη. Το κάθε δικαστικό στάδιο θα πρέπει να ολοκληρώνεται εντός αυστηρών χρονοδιαγραμμάτων

• Προβλέπει απαλλαγή των συνεπειών της πτώχευσης μετά την παρέλευση δύο ετών, προκειμένου να δίνεται η δυνατότητα δεύτερης ευκαιρίας στον επιχειρηματία που απέτυχε.

• Θεσπίζει τη θέση του «διαχειριστή αφερεγγυότητας», ο οποίος θα ασκεί καθήκοντα συνδίκου, μεσολαβητή και ειδικού εκκαθαριστή, υιοθετώντας πρακτικές που ισχύουν εδώ και χρόνια στις ανεπτυγμένες χώρες

• Μάλιστα ο σύνδικος δύναται να αιτηθεί αλλαγή της διοίκησης της υπό πτώχευση εταιρείας, αν κρίνει πως αυτό είναι προς το συμφέρον των πιστωτών της

• Περιλαμβάνει πρόβλεψη κυρώσεων αν αποδειχθεί απόπειρα δόλιας πτώχευσης. Οι υπαίτιοι θα κληθούν να αποζημιώσουν εξολοκλήρου όσους συναλλάχθηκαν.

•Το κύριο σημείο που εγείρει μέχρι στιγμής αντιδράσεις είναι η τροποποίηση του άρθρου 99. Φορείς της αγοράς υποστηρίζουν ότι αίρει την προσωρινή προστασία των προβληματικών εταιρειών από τους προμηθευτές της. Πιο αναλυτικά:

• Παρακάμπτει το στάδιο της αίτησης του οφειλέτη για υπαγωγή στο καθεστώς προστασίας από τους πιστωτές. Ο ίδιος θα πρέπει απευθείας να συμφωνήσει με το 60% τουλάχιστον των πιστωτών το πλάνο εξυγίανσης και κατόπιν να το καταθέσει στο δικαστήριο, ώστε αυτό να αποφανθεί θετικά ή όχι.

• Η αλλαγή αυτή όμως σε σχέση με την ισχύουσα νομοθεσία εγκυμονεί τονκίνδυνο ακύρωσης της όλης διαδικασίας. Αν δηλαδή στο διάστημα από την έναρξη της πτωχευτικής διαδικασίας μέχρι την κατάθεση της συμφωνίας εξυγίανσης κάποιος πιστωτής προβεί σε αναγκαστικά μέτρα, ενδέχεται η εταιρεία να οδηγηθεί στην πτώχευση πριν να προλάβει να φέρει εις πέρας το εγχείρημα.

Πρέπει επιτέλους να πάμε παρακάτω. «Να ταφούν οι νεκροί», όπως πολύ σωστά έχει λεχθεί, και οι επιχειρήσεις να επιστρέψουν στην παραγωγική δραστηριότητα. Η αναμόρφωση του νομικού πλαισίου της πτώχευσης εντάσσεται σε αυτό το στόχο, μαζί φυσικά με άλλα αναγκαία μέτρα, όπως η σταδιακή μείωση της υπέρμετρης φορολογίας, η παροχή ρευστότητας, η άμβλυνση της γραφειοκρατίας, και γενικότερα η καλλιέργεια φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

Οι 3 προϋποθέσεις για να ερθει η ανάπτυξη

Το προσχέδιο του προϋπολογισμού εμφανίζεται αρκετά αισιόδοξο για το 2017 και προβλέπει ανάπτυξη 2,7%. Κάτι τέτοιο όμως φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο λαμβάνοντας υπόψη συγκεκριμένα δεδομένα, όπως: α) την άνευ προηγουμένου φοροκαταιγίδα, β) τις περικοπές στις συντάξεις, γ) την εκτίναξη των ασφαλιστικών εισφορών και δ) τη μηδενική παροχή ρευστότητας από τις τράπεζες.

Για να έρθει η ανάπτυξη θα πρέπει η χώρα μας να κάνει άλματα προς τα εμπρός τους επόμενους μήνες και να διορθώσει χρόνιες παθογένειες και στρεβλώσεις. Έχει να αντιμετωπίσει 3 μεγάλες προσκλήσεις και μόνο αν καταφέρει να τις υπερκεράσει θα μπορεί να κοιτάζει το μέλλον με μεγαλύτερη αισιοδοξία. Πιο αναλυτικά:

1.    Να κλείσει η 2^η αξιολόγηση. Για τους εξής λόγους:

-       Στα προαπαιτούμενα δεν περιλαμβάνονται δημοσιονομικά μέτρα, αλλά μόνο δομικές αλλαγές, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι στη σωστή κατεύθυνση, όπως η εφαρμογή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, η αξιολόγηση και η μόνιμη κινητικότητα των δημοσίων υπαλλήλων, η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας, η μηχανοργάνωση στη δικαιοσύνη, η εξωδικαστική διευθέτηση των κόκκινων δανείων κτλ

-       Πιθανώς να ανοίξει πιο γρήγορα η συζήτηση για το χρέος. Ας σημειωθεί ότι τα οφέλη από μια αναδιάρθρωση του δανεισμού είναι μελλοντικά, όμως η ενδεχόμενη αλλαγή του κλίματος και της ψυχολογίας θα παίξει θετικό ρόλο

-       Θα αυξηθούν οι πιθανότητες η Ελλάδα να ενταχθεί στο πρόγραμμα ρευστότητας του κ Ντράγκι, το οποίο θα διοχετεύσει άμεσα ή έμμεσα την αγορά με φρέσκο χρήμα

-       Θα χαλαρώσουν περαιτέρω τα capital controls των τραπεζών

2.    Να λυθεί το μεγάλο πρόβλημα των κόκκινων δανείων. Αφενός θα ανασάνουν επιχειρήσεις και νοικοκυριά και αφετέρου θα μπορέσουν οι τράπεζες να χρηματοδοτήσουν την οικονομία. Προτείνεται:

-       Η δημιουργία ενός κοινού μηχανισμού από τις 4 τράπεζες για την αντιμετώπιση των μεγάλων επιχειρηματικών δανείων, στα πρότυπα της επιτυχούς διάσωσης του Μαρινόπουλου

-       Ο διαχωρισμός των επιχειρήσεων σε βιώσιμες και μη βιώσιμες. Όσες κριθούν βιώσιμες προχωρούν με γενναία αναδιάρθρωση του δανεισμού και ευκολίες πληρωμής. Όσες κριθούν μη βιώσιμες εκκαθαρίζονται με βάση τον υπό διαβούλευση αναθεωρημένο πτωχευτικό κώδικα που δίνει δεύτερη ευκαιρία στους αποτυχόντες.

-       Το πλαίσιο εξωδικαστικού διακανονισμού χρεών με σύσταση ειδικών επιτροπών για την ταχύτερη διευθέτηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων προς ελεύθερους επαγγελματίες και μικρές επιχειρήσεις. Ελάφρυνση από το κομμάτι του χρέους που δεν έχει εμπράγματη εξασφάλιση και διευκόλυνση του οφειλέτη για την αποπληρωμή του υπόλοιπου δανείου

-          Η μέθοδος του διαχωρισμού και κατόπιν της μείωσης χρέους (“split and forgiveness”) για τα κόκκινα στεγαστικά. Το δάνειο χωρίζεται σε δύο μέρη: Το πρώτο μέρος είναι ίσο με την εμπορική αξία του ακινήτου και με βάση αυτό το ποσό αναπροσαρμόζεται η νέα μειωμένη δόση. Το υπόλοιπο ποσό του δανείου παγώνει για μακρά χρονική διάρκεια, έστω 10 χρόνια. Αν εντός αυτής της περιόδου δεν έχουν αποκατασταθεί οι αξίες των ακινήτων, η τράπεζα θα προχωρά σε διαγραφή του.

3.    Να γίνει πιο φιλικό το οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον

-          Να μειωθούν σταδιακά οι άμεσοι και έμμεσοι φόροι που γονατίζουν τις επιχειρήσεις και αυξάνουν το καλάθι της νοικοκυράς. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με εξοικονόμηση της σπατάλης στο δημόσιο: με ενοποίηση των κατακερματισμένων οργανισμών, πλήρης εφαρμογή του ηλεκτρονικού συστήματος προμηθειών, δραστική μείωση αποσπασμένων – μετακλητών υπαλλήλων, μεταφορά υπηρεσιών σε ιδιόκτητα κτίρια του δημοσίου κτλ

-          Να μειωθούν οι ασφαλιστικές εισφορές μισθωτών και ελεύθερων επαγγελματιών, οι οποίες υποσκάπτουν τα ταμεία, αφού προκαλούν κύμα ληξιπρόθεσμων οφειλών και αύξηση της ανεργίας

-          Να αμβλυνθεί η γραφειοκρατία, πχ με υπηρεσία μιας στάσης για το άνοιγμα νέων επιχειρήσεων, με ΚΕΠ για την εξυπηρέτηση εταιρειών, με μείωση του χρόνου αξιολόγησης των επενδυτικών πλάνων που υπάγονται στον αναπτυξιακό νόμο κτλ

-          Να δοθούν κίνητρα για επενδύσεις και νέες θέσεις εργασίας

-          Να υπάρξει σταθερότητα και συνέχεια στις πολιτικές που εφαρμόζει το κράτος

Μόνο με σκληρή δουλειά, και ξεκάθαρο σχέδιο θα επιτευχθεί η οικονομική ανάκαμψη. Δε χωρούν κωλυσιεργίες, ιδεοληψίες και μικροκομματικές λογικές. 

Βαδίζουμε ολοταχώς προς ένα απολυταρχικό καθεστώς

Η πειθαρχική έρευνα εναντίον ανώτατου δικαστικού του ΣΤΕ, ο οποίος αντιτίθεται στο νόμο της κυβέρνησης για τις τηλεοπτικές άδειες, με αφορμή προσωπική του υπόθεση, έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά θλιβερών γεγονότων των τελευταίων 2 ετών, που υπονομεύουν συστηματικά το δημοκρατικό μας πολίτευμα.

Η πρωτοφανής μάλιστα στοχοποίησή του από την Αυγή δείχνει ότι η πρώτη φορά αριστερή κυβέρνηση είναι πρόθυμη να χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε θεμιτό ή αθέμιτο μέσο για να πετύχει τον σκοπό της. Στην προκειμένη περίπτωση τη νομιμοποίηση από το ΣΤΕ του τηλεοπτικού νόμου-παρωδία.

Σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα που απασχολούν την ελληνική κοινωνία οι κυβερνόντες κινούνται χωρίς σχέδιο, με αποφάσεις του ποδαριού και στη λογική βλέποντας και κάνοντας.

Το μόνο σχέδιο που έχουν δουλέψει λεπτομερώς και το εφαρμόζουν ευλαβικά είναι η δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών που θα τους επιτρέψουν την παραμονή τους στην εξουσία για πολλά χρόνια. Βήμα – βήμα, απόφαση – απόφαση οι δημοκρατικές διαδικασίες σταδιακά περιθωριοποιούνται και διολισθαίνουμε επικίνδυνα προς ένα απολυταρχικό καθεστώς, τύπου Μαδούρο, Ερντογάν και Πούτιν.

Για του λόγου το αληθές παρατίθενται παρακάτω συγκεκριμένα παραδείγματα καθεστωτικής συμπεριφοράς:

• Η αθρόα έκδοση Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου. Μόλις τον 1ο χρόνο διακυβέρνησης εκδόθηκαν 34 ΠΝΠ, σχεδόν όσες εκδόθηκαν σε μια πενταετία από τις 3 προηγούμενες κυβερνήσεις
• Το ανελέητο διαδικτυακό bullying από έμμισθα trolls με χλευασμό και απειλές εναντίον οποιουδήποτε ασκεί κριτική και έχει διαφορετική άποψη
• Οι παρακρατικές μέθοδοι με καταδρομικές επιθέσεις του Ρουβίκωνα, βόμβες εναντίον δικαστών από τρομοκρατικές οργανώσεις, αντιεξουσιαστές να απειλούν με αντιδιαδήλωση την ημέρα του συλλαλητηρίου των «παραιτηθείτε» κ.αλ.
• Οι χιλιάδες προσλήψεις ημετέρων στα γρανάζια της κρατικής μηχανής, καθώς φυσικά και σε θέσεις φαντάσματα. Την ίδια στιγμή τα νοσοκομεία δεν έχουν προσωπικό να περιθάλψει τους ασθενείς
• Ο έλεγχος της ενημέρωσης μέσω του νομοσχεδίου Παππά και η επιχείρηση δραστικού περιορισμού του πλουραλισμού και του συνταγματικού αγαθού της πληροφόρησης
• Σε επόμενο στάδιο προαναγγέλλεται ο έλεγχος και η διαχείριση της ιδιωτικής διαφημιστικής δαπάνης προς τα ΜΜΕ
• Η απαξίωση των ανεξάρτητων αρχών
• Η σύσταση της επιτροπής – θίασο για την αναθεώρηση του συντάγματος
• Η επέμβαση του ΣΔΟΕ στα γραφεία της εταιρείας της συζύγου του κ. Στουρνάρα την ώρα που η Τράπεζα της Ελλάδος συζητούσε το πόρισμα των ελεγκτών για τα σκάνδαλα της Τράπεζας Αττικής
• H αποδεδειγμένη πλέον απόπειρα πραξικοπήματος επιστροφής στη δραχμή τις ημέρες πριν το δημοψήφισμα
• Επίσης, η χειραγώγηση της δικαιοσύνης είναι χαρακτηριστική.
• Οι πειθαρχικές διώξεις εναντίον Τσατάνη και Ντογιάκου
• Η δίωξη προς τον κ Γεωργίου της ΕΛΣΤΑΤ, κατόπιν δημοσιεύματος εφημερίδας, με το αιτιολογικό ότι παραποίησε τα στατιστικά για να μπούμε στο μνημόνιο, τη στιγμή που ο ίδιος ανέλαβε καθήκοντα 3 μήνες αφότου είχαμε μπει στο πρόγραμμα!
• Η μη διενέργεια εισαγγελικής έρευνας για πιθανές ποινικές ευθύνες όσων εξύφαιναν το σχέδιο πραξικοπήματος για επιστροφή στη δραχμή
• Η ματαίωση της συνεδρίασης του ΣΤΕ για τις άδειες λόγω «φορτισμένου κλίματος στην κοινωνία»
• Η συναλλαγή του κ. Τσίπρα με τους ανώτατους δικαστικούς για τους μισθούς τους και την επέκταση των ορίων συνταξιοδότησης

Η διάκριση των εξουσιών είναι ο θεμέλιος λίθος της δημοκρατίας και πρέπει πάση θυσία να ενισχυθεί. Στην Ελλάδα δυστυχώς έχουμε την δικτατορία της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας των 150+1. Όποιος ελέγχει την εκτελεστική εξουσία ελέγχει και τη νομοθετική και τη δικαστική, αφού διορίζει εκείνος τους ανώτατους δικαστικούς. Η δικαιοσύνη όμως πρέπει να είναι ανεξάρτητη για να ελέγχει τους κυβερνόντες και να τους ασκεί διώξεις αν έχουν παρανομήσει, όπως συνέβη πρόσφατα στη Βραζιλία με την πρωθυπουργό Ρούσεφ.

Οι ανώτατοι λοιπόν δικαστές θα πρέπει να επιλέγονται είτε μέσω ευρείας κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, είτε – αν αυτό δεν επιτευχθεί – μέσω του προέδρου της δημοκρατίας. Εναλλακτικά μέσω ενός αδιάβλητου και αντικειμενικού εσωτερικού συστήματος αξιολόγησης και βαθμολόγησης των δικαστικών.

Επιπλέον, η διάκριση εκτελεστικής και νομοθετική εξουσίας θα επιτευχθεί μέσω της απαγόρευσης στους εν ενεργεία βουλευτές να είναι ταυτόχρονα και υπουργοί, καθώς και αντίστροφα του μη δικαιώματος σε κάποιον που κατέχει υπουργικό ή αντίστοιχο δημόσιο αξίωμα να θέτει υποψηφιότητα στις αμέσως επόμενες εκλογές.

Προτάσεις για τη διαχείριση των κόκκινων δανείων

Πρέπει να λυθεί άμεσα ο βραχνάς των μη εξυπηρετούμενων δανείων για να ανασάνουν επιχειρήσεις και νοικοκυριά και να ορθοποδήσουν σταδιακά οι τράπεζες, ώστε να διοχετεύσουν χρήμα στην αγορά. Εδώ που φτάσαμε, χρειάζονται ρηξικέλευθες αποφάσεις.

Η οικονομία ασφυκτιά λόγω της έλλειψης ρευστότητας, ενώ οι τράπεζες παρότι κεφαλαιοποιήθηκαν 3 φορές, εξακολουθούν να καρκινοβατούν και να λειτουργούν σαν «ζόμπι». Αν όμως δεν καθαρίσουν οι ισολογισμοί τους από τα κόκκινα δάνεια και αν δεν δοθεί στήριξη σε εταιρείες και ελεύθερους επαγγελματίες, η ανάκαμψη θα παραμείνει απατηλός στόχος. Για την επίλυση του προβλήματος προτείνονται οι εξής λύσεις:

1. Επιχειρηματικά δάνεια (ανέρχονται σε €50 δις)

Δημιουργία ενός κοινού μηχανισμού από τις 4 τράπεζες για την αντιμετώπιση των μεγάλων επιχειρηματικών δανείων. Θα πρόκειται για μια «bad bank», μια κοινή εταιρεία διαχείρισης και αναχρηματοδότησης των υφιστάμενων προβληματικών δανείων, αρχής γενομένης από τα κοινοπρακτικά (ύψους €15 δις σύμφωνα με τη μελέτη της Mc Kinsey). Το ΤΧΣ θα έχει ρόλο εποπτικό και ελεγκτικό της όλης διαδικασίας.

Ως πρότυπο για την εύρυθμη λειτουργία αυτού του σχήματος θεωρείται η επιτυχής μεταφορά των δανείων του Μαρινόπουλου στο Σκλαβενίτη, στο πλαίσιο του σχεδίου διάσωσης της εταιρείας.

Διαχωρισμός των επιχειρήσεων σε βιώσιμες και μη βιώσιμες.Θα ληφθούν υπόψη οικονομικοί και κλαδικοί δείκτες, οι πιθανότητες μετατροπής της εταιρείας σε κερδοφόρα, κατόπιν μιας δέσμης διαρθρωτικών ενεργειών, καθώς και η δυνατότητα των μετόχων να συνεισφέρουν με φρέσκο χρήμα.

Αν η επιχείρηση κριθεί βιώσιμη και εφόσον οι μέτοχοι μπορούν να στηρίξουν το εγχείρημα, οι τράπεζες θα προχωρήσουν σε μια γενναία αναδιάρθρωση του υφιστάμενου δανεισμού. Αν οι μέτοχοι δεν μπορούν να συνεισφέρουν, τότε οι τράπεζες θα μετοχοποιήσουν το χρέος της εταιρείας και θα κληθούν να βρουν οι ίδιες νέους επενδυτές. Απώτερος στόχος είναι να σωθεί πάση θυσία μια βιώσιμη επιχείρηση, αλλά όχι αναγκαστικά ο επιχειρηματίας.

Αν η επιχείρηση δεν κριθεί βιώσιμη, τότε θα προχωρήσει το συντομότερο δυνατό η εκκαθάριση και ρευστοποίησή της. Καίριο ρόλο εδώ θα διαδραματίσουν οι υπό εξέταση διορθωτικές αλλαγές του πτωχευτικού κώδικα, ώστε να μειωθεί σημαντικά η σημερινή ιδιαίτερα χρονοβόρα διαδικασία πτώχευσης (φθάνει τα 10 έτη). Επίσης, να υπάρξει απαλλαγή των συνεπειών της πτώχευσης μετά την παρέλευση τριών ετών, προκειμένου να δίνεται η δυνατότητα δεύτερης ευκαιρίας στον επιχειρηματία που απέτυχε.

2. Δάνεια προς ελεύθερους επαγγελματίες και πολύ μικρές επιχ/σεις (€16 δις)

Πλαίσιο εξωδικαστικού διακανονισμού χρεών με σύσταση ειδικών επιτροπών για την ταχύτερη διευθέτηση κάθε υπόθεσης

Ελάφρυνση από το κομμάτι του χρέους που δεν έχει εμπράγματη εξασφάλιση. Διευκόλυνση του οφειλέτη για την αποπληρωμή του υπόλοιποι δανείου, πχ. με μειωμένο επιτόκιο, παράταση της διάρκειας αποπληρωμής, περίοδο χάριτος κτλ

3. Στεγαστικά δάνεια (€28 δις)

Μπορεί να εφαρμοσθεί η μέθοδος του διαχωρισμού και κατόπιν της μείωσης χρέους (“split and forgiveness”). Το δάνειο χωρίζεται σε δύο μέρη: Το πρώτο μέρος υπολογίζεται ως ποσοστό της εμπορικής αξίας του ακινήτου και με βάση αυτό το ποσό αναπροσαρμόζεται η νέα μειωμένη δόση που θα καταβάλλεται. Το υπόλοιπο ποσό του δανείου παγώνει για μακρά χρονική διάρκεια, έστω 10 χρόνια. Αν εντός αυτής της περιόδου δεν έχουν αποκατασταθεί οι αξίες των ακινήτων, η τράπεζα θα προχωρά σε διαγραφή του δεύτερου μέρους του δανείου στο τέλος της περιόδου αποπληρωμής. Ως προϋποθέσεις φυσικά τίθενται η συνέπεια του δανειολήπτη και η απουσία άλλων άμεσα ρευστοποιήσιμων περιουσιακών στοιχείων του.

Σε περιπτώσεις ακόμα πιο μειωμένης ικανότητας αποπληρωμής από την πλευρά του οφειλέτη, μπορεί εναλλακτικά για το πρώτο μέρος του δανείου να μεταβιβαστεί το ακίνητο στην τράπεζα και να υπογραφεί σύμβαση μίσθωσης του στον ίδιο (sale and lease back). Στην ουσία ο οφειλέτης θα πληρώνει ένα σχετικά χαμηλό ενοίκιο, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι δε θα απομακρυνθεί από το σπίτι του.

4. Καταναλωτικά (15 δις)

Εξωδικαστική διευθέτηση με ρύθμιση της οφειλής, κατά τρόπο που θα ανταποκρίνεται στις τρέχουσες οικονομικές δυνατότητες του οφειλέτη. Δυνατότητα μερικής διαγραφής του χρέους, εφόσον αποδεικνύεται η οικονομική αδυναμία του δανειολήπτη.

Λύση στο χρέος ή ρευστότητα μέσω Ντράγκι. Αλλιώς... Κούγκι

Ένα σκληρό παζάρι εξελίσσεται τις τελευταίες ημέρες αναφορικά με την εξέλιξη του 3ου μνημονίου και τον ρόλο που θα έχει το ΔΝΤ στο πρόγραμμα. Η Ελλάδα είναι για το ΔΝΤ ο μεγαλύτερος πελάτης, καθώς του αποφέρει κάθε χρόνο €700 εκ. έσοδα από τόκους. Όμως το Ταμείο δεν έχει βάλει χρήματα από τον Ιούνιο του 2014. Και δεν προτίθεται να το κάνει αν δεν πραγματοποιηθούν οι 3 προϋποθέσεις που έχει θέσει. 1) ελάφρυνση του χρέους, 2) χαμηλότερα πλεονάσματα και 3) γενναία μέτρα.

Στα μέτρα που προτείνει περιλαμβάνονται: μειώσεις συντάξεων, ώστε τα χρήματα να πάνε σε άνεργους και κοινωνικό κράτος, χαμηλότερο αφορολόγητο όριο και παράλληλη μείωση των φορολογικών συντελεστών, αλλαγή στις εργασιακές σχέσεις, δραστική μείωση των κόκκινων δανείων κτλ. Οι Ευρωπαίοι αντίθετα δε δείχνουν διατεθειμένοι να συμφωνήσουν για το χρέος πριν το 2018, ενώ εμμένουν σε πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ.

Η ελληνική κυβέρνηση δείχνει ότι επιθυμεί πλέον την ενεργό συμμετοχή του ΔΝΤ, διότι είναι ο μόνος σύμμαχος της στο θέμα του χρέους και των χαμηλών πλεονασμάτων. Όμως είναι αμφίβολο ότι μπορεί να διαχειριστεί πολιτικά την εφαρμογή των προτάσεών του. Δύσκολα επίσης θα κλείσει η πληγή που άνοιξε μετά τις υποκλοπές μέσω Wikileaks.

Το πιο πιθανό είναι όλες οι πλευρές να κρατήσουν στάση αναμονής και να δουν πώς θα εξελιχθεί η 2η αξιολόγηση του προγράμματος (με υπόθεση ότι θα δοθεί αισίως η υποδόση των 2,8 δισ.). Η κυβέρνηση θα προσπαθήσει να κλείσει και αυτή την αξιολόγηση. Πρώτον για να ανασάνει οικονομικά και δεύτερον για να επιδιώξει να μπει στο πρόγραμμα ρευστότητας του Ντράγκι. Με την οικονομία βαθιά πληγωμένη από τα capital controls και τη φοροκαταιγίδα, η διοχέτευση φρέσκου χρήματος στην αγορά είναι ίσως η μοναδική ελπίδα για να έρθει η ανάπτυξη και να αποκομίσει εκλογικό όφελος ο ΣΥΡΙΖΑ. Αφού το χρέος φαίνεται ότι μετατίθεται μετά το 2018, πρέπει να βρει επικοινωνιακά ένα άλλο «success story» για να προωθήσει στην κοινωνία.

Κανείς όμως δεν ξέρει ακόμα την έκβαση της 2ης αξιολόγησης. Η στάση των Ευρωπαίων και ιδίως της Γερμανίας θα είναι πιο σκληρή σε σχέση με την προηγούμενη άνοιξη, λόγω και των δημοσκοπικών πιέσεων που δέχεται εκ δεξιών της η κ. Μέρκελ. Το κλίμα σίγουρα δε θα είναι το ίδιο, ενώ όλοι έχουν κουραστεί με την έλλειψη εμπιστοσύνης που εκπέμπει κι αυτή η κυβέρνηση και την απροθυμία της να εφαρμόσει τις απαραίτητες αλλαγές.

Στο πρώτο τρίμηνο του 2017 τα πράγματα θα έχουν ξεκαθαρίσει σε μεγάλο βαθμό και θα έχουν αποσαφηνιστεί οι προθέσεις όλων των πλευρών. Το πιο σημαντικό, θα έχει διαφανεί αν θα υπάρξει άμεση λύση στο χρέος ή αν η χώρα θα συμμετάσχει στο πρόγραμμα ρευστότητας της ΕΚΤ, εφόσον βέβαια αυτό επεκταθεί πέραν του Μαρτίου. Αν τίποτα από τα δύο δε συμβεί, η χώρα θα μείνει με τον «μουντζούρη» των μέτρων. Σε μια τέτοια περίπτωση, τα 45 προαπαιτούμενα για το κλείσιμο της 2ης αξιολόγησης θα φανούν βουνό ανυπέρβλητο στα κυβερνητικά στελέχη, που ήδη αισθάνονται την ασφυκτική πίεση και το θυμό της συντριπτικής πλειοψηφίας των πολιτών.

Με δεδομένη την επερχόμενη ταμειακή ασφυξία, (Απρίλη και Ιούλιο είναι προγραμματισμένες αποπληρωμές ομολόγων της ΕΚΤ) ένα είναι το πλέον ορατό σενάριο. Να το κάνουν... Κούγκι. Δηλαδή, είτε ηρωική έξοδο με εκλογές (η ήπια εκδοχή) είτε δημοψήφισμα εξόδου από το ευρώ (η hard core εκδοχή). Ας είμαστε προετοιμασμένοι για παν ενδεχόμενο.

Η παιδεία να γίνει μοχλός εθνικής ανάκαμψης και δημοκρατίας

H υποχρηματοδότηση, τα κενά στα σχολεία, η μείωση των ολοήμερων, η αλλοίωση των πρότυπων και πειραματικών σχολείων, ο εκφυλισμός της βάσης του δέκα, η απαξίωση των συμβουλίων των ιδρυμάτων, η επαναφορά των αιώνιων φοιτητών, η συνδιοίκηση με φοιτητοπατέρες, είναι μερικά μόνο παραδείγματα της πολιτικής που ακολουθείται σήμερα. Κυριαρχεί παντού παρεμβατισμός, ανικανότητα, καθώς και έλλειψη σχεδίου. Τι τύχη όμως θα έχει η χώρα αν δεν μπορεί να παρέχει επαρκώς το αγαθό της εκπαίδευσης?

Χρειάζεται λοιπόν το πολιτικό σύστημα να σκύψει πάνω από το πρόβλημα και να καταρτίσει  ένα ολοκληρωμένο πλάνο, διορθώνοντας σημερινές στρεβλώσεις και χρόνιες παθογένειες.

Προτείνονται οι εξής λύσεις:

1. Σταθερή πολιτική για την παιδεία με μακρόπνοο ορίζοντα, που θα υπερβαίνει την εναλλαγή κυβερνήσεων και υπουργών. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η καθιέρωση μόνιμου, ανεξάρτητου γενικού γραμματέα παιδείας 5ετούς θητείας.
2. Σταδιακή πρόσβαση όλων των παιδιών προσχολικής ηλικίας στους δημόσιους βρεφονηπιακούς σταθμούς.
3. Δραστικός περιορισμός των αποσπασμένων δασκάλων και καθηγητών, που σήμερα αγγίζουν τους 3.000, ώστε να καλυφθούν τα κενά στα σχολεία
4. Εξάπλωση των πρότυπων και πειραματικών σχολείων, ιδιαίτερα στις περιοχές με χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα και στις ακριτικές ζώνες
5. Επαναφορά και επέκταση του θεσμού του ολοήμερου σχολείου, καθώς και της ενισχυτικής διδασκαλίας.
6. Αναβάθμιση των υπηρεσιών επαγγελματικού προσανατολισμού προς τους μαθητές
7. Χρήση της νέας τεχνολογίας στην εκπαίδευση (πχ. ηλεκτρονικά βιβλία, διαδραστικοί πίνακες κτλ). Ενθάρρυνση της κριτικής σκέψης με στόχο να εξαλειφθεί η «παπαγαλία».
8. Ανοιχτά σχολεία και το απόγευμα: με ανοιχτές βιβλιοθήκες, σπουδαστήρια, internet, εκδηλώσεις κτλ. Στόχος να ελκύσουν τους νέους και να γίνουν στέκι τους.
9. Περισσότερη λειτουργική και οικονομική αυτονομία των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, ώστε να χειραφετηθούν από το σφικτό εναγκαλισμό του κράτους.
10. Κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα να αποφασίζει το εύρος του βαθμού στις εισαγωγικές εξετάσεις εντός του οποίου θα δέχεται υποψήφιους, καθώς και τον αριθμό των εισακτέων σε αυτό.
11. Δημιουργία ξενόγλωσσων τμημάτων για την προσέλκυση φοιτητών από το εξωτερικό
12. Δυνατότητα ίδρυσης ιδιωτικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων
13. Ενίσχυση των κονδυλίων για έρευνα (μόλις 0,8% του ΑΕΠ σήμερα) και συνεργασία των πανεπιστημίων με την ιδιωτική πρωτοβουλία για την ανάπτυξη και εξέλιξη καινοτόμων ιδεών. Κίνητρα για τη δημιουργία συστάδας νεοφυών επιχειρήσεων (Clusters).
14. Χάραξη νέου πανεπιστημιακού χάρτη με βάση τις νέες επαγγελματικές κατευθύνσεις και τις απαιτήσεις τις αγοράς. Την προηγούμενη δεκαετία συστήνονταν συνεχώς νέα πανεπιστημιακά τμήματα, πολλά εκ των οποίων χωρίς ουσιαστικό αντικείμενο και δυνατότητα επαγγελματικής απορρόφησης, με αποτέλεσμα σήμερα να παράγουν άνεργους.
15. Σύνδεση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, πχ. με την εφαρμογή της δυαδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Μόνο αν τα νέα παιδιά λάβουν ολοκληρωμένη και ποιοτική εκπαίδευση θα μπορούν να μετατραπούν αύριο σε πολίτες με ευρύ πνεύμα, λογική και ικανότητες, οι οποίοι θα διασφαλίσουν τη συνέχεια του έθνους και της δημοκρατίας.