Προτάσεις καταπολέμησης της φοροδιαφυγής

Η παραοικονομία στην Ελλάδα εκτιμάται στα €45 δις, δηλαδή είναι ίση με το 25% του εισοδήματος της χώρας (ΑΕΠ = €179 δις), ποσοστό που θεωρείται από τα υψηλότερα παγκοσμίως. Τα έσοδα που χάνει το κράτος από τη φοροδιαφυγή ξεπερνούν τα €10 δις ετησίως. Οι απώλειες του ΦΠΑ ανέρχονται σε €7-7,5 δις, ενώ αυτές από το φόρο εισοδήματος (λόγω χαμηλότερου δηλωθέντος τζίρου) υπερβαίνουν τα €3 δις. Δυστυχώς οι κυβερνήσεις δεν μπόρεσαν (ή δεν είχαν το απαραίτητο σθένος) να λύσουν τον γόρδιο δεσμό της φοροδιαφυγής, με αποτέλεσμα η χώρα να παραμένει για 5 και πλέον χρόνια σε καθεστώς μνημονίων και ασφυκτικής επιτήρησης από τους δανειστές και να εφαρμόζει  ένα πρόγραμμα σκληρής δημοσιονομικής προσαρμογής, ως αντιστάθμισμα στην απώλεια εσόδων.   

Παρακάτω παραθέτουμε κάποιες απλές προτάσεις για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Κάποιες εξ αυτών μπορούν να συνεισφέρουν συμπληρωματικά ή ως εναλλακτικές λύσεις.

1.              Υποχρεωτική χρήση πλαστικού χρήματος σε όλες τις συναλλαγές (μέσω χρεωστικών, προπληρωμένων και πιστωτικών καρτών) και σταδιακή κατάργηση της χρήσης μετρητών. Σίγουρα είναι ένα τολμηρό εγχείρημα, το οποίο θα χρειαστεί καλή προετοιμασία, υπολογισμό όλων των παραμέτρων και μια μεταβατική περίοδο κάποιων μηνών μέχρι να τεθεί εξ ολόκληρου σε εφαρμογή. Θα πρέπει επίσης να ισχύσουν ορισμένες προϋποθέσεις, όπως είναι η χορήγηση των μηχανών POS δωρεάν ή σε πολύ χαμηλή τιμή σε όλους τους ελεύθερους  επαγγελματίες και μικρομεσαίους επιχειρηματίες, καθώς και η μείωση στο ελάχιστο της προμήθειας που παρακρατούν οι τράπεζες.

Η Δανία αποτελεί το πιο πρόσφατο παράδειγμα ανεπτυγμένης χώρας που υιοθέτησε αυτό το μέτρο. Η ελληνική κυβέρνηση παρότι έχει ταχθεί ανεπιφύλακτα υπέρ της πιλοτικής εφαρμογής του (πχ για ποσά άνω των 70 ευρώ) και το είχε συμπεριλάβει στο προσχέδιο των προαπαιτούμενων προς ψήφιση μέτρων, τελικά για άγνωστους λόγους το απέσυρε.

Τα βασικό πλεονεκτήματα αυτής της πρότασης είναι η δραστική μείωση της φοροδιαφυγής και του μαύρου χρήματος που θα αυξήσει κατακόρυφα τα δημόσια έσοδα και θα κάνει πιο διαφανείς τις συναλλαγές. Επιπλέον, το ποσό της πληρωμής που αντιστοιχεί στο ΦΠΑ μπορεί να πιστώνεται απευθείας σε ειδικό τραπεζικό λογαριασμό που θα διατηρεί η κάθε επιχείρηση και είτε θα εισπράττεται αυτόματα από το κράτος είτε στο τέλος κάθε μήνα.

2.              Η μεταφορά χρημάτων σε τραπεζικούς λογαριασμούς εξωτερικού πάνω από ένα ορισμένο ποσό να γίνεται με την επίδειξη των απαραίτητων δικαιολογητικών, παραστατικών, εξίσου προς αποφυγή του μαύρου χρήματος.

3.              Έκδοση ηλεκτρονικών τιμολογίων, τα οποία θα είναι συνδεδεμένα με το taxis, ώστε 1^ον) να αποφεύγονται πλαστά / εικονικά τιμολόγια και 2^ον) να αποδίδεται απευθείας η επιστροφή ΦΠΑ στις εταιρείες που το δικαιούνται, καθώς ο έλεγχος από την εφορία θα γίνεται άμεσα μέσω του taxis και όχι με επιτόπια επίσκεψη και πολύμηνες καθυστερήσεις. Παράλληλα θα επιτευχθεί εξοικονόμηση ανθρώπινων πόρων που θα μπορούν να ρίξουν το βάρος σε πιο σύνθετες και σημαντικές υποθέσεις.

4.              Σύνδεση όλων των ταμιακών μηχανών με το taxis.

5.              Θέσπιση του περιουσιολόγιου, όπου θα καταγράφεται και θα επικαιροποιήται ετησίως η κινητή και ακίνητη περιουσία των πολιτών, όπως συμβαίνει αντίστοιχα και με τη δήλωση Ε9 (ακίνητη περιουσία). Ουσιαστικά θα αποτελέσει ένα είδος ποθεν έσχες και θα επιτρέψει στο μέλλον τη δίκαιη κατανομή των βαρών.

6.              Η απόδειξη από ελεύθερους επαγγελματίες και άλλους επιρρεπείς προς τη φοροδιαφυγή επαγγελματικούς κλάδους να εκπίπτει στο 100% του ποσού από το  φόρο εισοδήματος, ώστε να δίνεται ισχυρό κίνητρο στους πολίτες να ζητούν αποδείξεις. Επιπλέον, να καθιερωθεί λοταρία από το κράτος με πλούσια δώρα για τις αποδείξεις που θα κληρωθούν, σύμφωνα με το παράδειγμα της Πορτογαλίας, η οποία αύξησε σημαντικά τα έσοδά της με αυτό τον τρόπο. Παρότι η συγκεκριμένη πρόταση έχει εξαγγελθεί δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί.

7.              Καταπολέμηση της φοροαποφυγής, της απόκρυψης εισοδημάτων και των τριγωνικών συναλλαγών (transfer pricing) που συντελείται μέσω των offshore ανενεργών Holding εταιρειών, με όπλα: 1) το νόμο περί ελεγχόμενων αλλοδαπών εταιρειών (Controlled Foreign Corporations) που έχει τεθεί σε εφαρμογή στη χώρα μας από το 2014, και 2) τη διακρατική συνεργασία από 1/1/2017 για ανταλλαγή στοιχείων σχετικά με τις κινήσεις των τραπεζικών λογαριασμών (Common Reporting Standards).

8.              Πάταξη του λαθρεμπορίου καυσίμων, το οποίο στερεί περί τα €500 εκ ετησίως από τα δημόσια έσοδα, με εφαρμογή του ηλεκτρονικού συστήματος ελέγχου εισροών-εκροών όγκου καυσίμων σε όλα τα στάδια διακίνησης μέχρι τον τελικό καταναλωτή (διυλιστήρια, δεξαμενές καυσίμων εταιρειών, αποθήκες τελωνείων, εγκαταστάσεις χημικών προϊόντων, μέσα μεταφοράς, πρατήρια), αυστηροποίηση των ποινών, πολιτική κινήτρων στις ελεγκτικές αρχές και εντατικούς ελέγχους. 

9.              Επίσης, έξυπνη αντιμετώπιση του λαθρεμπορίου τσιγάρων με μείωση του ΕΦΚ στα επίπεδα του μέσου όρου των χωρών της ΕΕ και αναθεώρηση του υφιστάμενου φορολογικού μίγματος, το οποίο επιβαρύνει υπέρογκα το χύμα καπνό και τα φθηνά τσιγάρα, με μείωση του πάγιου φόρου και αντίστοιχη αύξηση του αναλογικού. Η υπέρμετρη φορολόγηση των τελευταίων ετών αύξησε κατακόρυφα τη χρήση λαθραίων τσιγάρων στην Ελλάδα. Σήμερα ανέρχονται σε 4,5 δις και αντιστοιχούν στο 21% της αγοράς. Αποτελούν τεράστια κίνδυνο για την υγεία (δεν ελέγχεται η διαδικασία παραγωγής τους) , ενώ  στερούν περίπου €700 εκ ετησίως από το κράτος.

10.          Τέλος, συστηματική καλλιέργεια φορολογικής ηθικής και συνείδησης στους πολίτες, η οποία θα πρέπει να έχει μακροχρόνιο ορίζοντα και να ξεκινάει από τα πρώτα κιόλας στάδια της εκπαίδευσης.

Οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις  ωφελούν το 90% των πολιτών και ζημιώνουν μόλις το υπόλοιπο 10%, τα συμφέροντα του οποίου θίγονται άμεσα από τις αλλαγές. Το πρόβλημα όμως στην Ελλάδα είναι ότι αυτό το 10% αντιδρά εντονότατα και μέσω της πίεσης που ασκεί (κυρίως ψηφοθηρικής) καταφέρνει στο τέλος να τις ακυρώσει. Παρότι λοιπόν οι αντιδράσεις σε μια τολμηρή δέσμη μέτρων αναμένονται μεγάλες, το πολιτικό σύστημα πρέπει επιτέλους να τολμήσει και να πάρει δραστικά μέτρα αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής.  Να μην ξεχνάμε ότι η φορολογική συνέπεια έχει μεσοπρόθεσμα θετικό αντίκτυπο και ανταποδοτικότητα. Αν πετύχουμε την πάταξη της φοροδιαφυγής η οικονομία θα σταθεί στα πόδια της και η χώρα θα απαγκιστρωθεί από μνημόνια και επιτηρήσεις βαδίζοντας στο δρόμο της ευημερίας και της ανάπτυξης.

Πόσο θα μειωθεί το χρέος με την αναδιάρθρωση

Με βάση τη νέα συμφωνία μεταξύ της Ελλάδας και των εταίρων της, η χώρα μας αναμένεται να εισπράξει μέχρι το 2018 €82 δις, ώστε να αναχρηματοδοτήσει τα τρέχοντα δάνεια που λήγουν, να καλύψει τις ανάγκες κεφαλαιοποίησης των τραπεζών και να πληρώσει τις λειτουργικές υποχρεώσεις του δημοσίου. Εκτιμάται ότι θα λάβει €66 δις από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης και €16 δις από το ΔΝΤ. Ο παρακάτω πίνακας απεικονίζει πως θα κατανεμηθούν τα χρήματα αυτά και επίσης που διοχετεύθηκαν τα δάνεια των 2 προηγούμενων μνημονίων:

Όπως παρατηρούμε, η Ελλάδα έχει λάβει από το 2010 €214 δις, ενώ προσθέτοντας τα επόμενα €82 δις το συνολικό ύψος των δανείων από τους εταίρους ανέρχεται σε €296 δις. Το 65% των χρημάτων (€190 δις) αποπληρώνουν λήγοντα δάνεια και τόκους, το 22% (€65 δις) πάει στην κεφαλαιοποίηση των τραπεζών και το 14% (€41 δις) για μισθούς – συντάξεις και λοιπές ανάγκες του δημοσίου.   

Ενδιαφέρον έχει να δούμε και το ποσοστό συμμετοχής κάθε ευρωπαϊκής χώρας στο δανεισμό της Ελλάδας. Θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε και τα κίνητρα πίσω από την εχθρική στάση που κράτησαν κάποιες εξ αυτών στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής.

 

Το χρέος της χώρας υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί από €313 δις που είναι σήμερα, ίσο με 1,75 φορές το εισόδημά της (ΑΕΠ=€179 δις) σε €360 δις στο τέλος του 2018, δηλαδή 2 φορές το εισόδημά της. Πιο συγκεκριμένα:

Προβλέπουμε ότι: 1) η μεταβολή του ΑΕΠ θα είναι -3,5% το 2015, -1% το 2016, +1,5% το 2017 και +2,5% το 2018. 2) η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών θα φτάσει τα €25 δις, καθώς ακόμα κι αν το ποσό που θα χρειαστεί είναι μικρότερο, θα μείνει το υπόλοιπο ως “μαξιλάρι” για πιθανή μελλοντική χρήση. 3) Τα έντοκα γραμμάτια θα ανανεώνονται απρόσκοπτα.

Είναι προφανές ότι ο στόχος του 2^ου μνημονίου για μείωση του χρέους  στο 120% του ΑΕΠ το 2022 είναι εκτός πραγματικότητας. Το πιο πιθανό είναι να κυμανθεί γύρω στο 180%. Με δεδομένη επίσης και την παρούσα οικονομική κατάσταση της Ελλάδος, το χρέος αυτό χρειάζεται αναδιάρθρωση. Βάσει της νέας συμφωνίας, η αναδιάρθρωση θα λάβει χώρα μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης του 3ου μνημονίου, κατά πάσα πιθανότητα στο 1ο τρίμηνο του επόμενου έτους.  Θυμίζουμε ότι το υφιστάμενο πρόγραμμα του ΔΝΤ λήγει το Φεβρουάριο 2016, και βάσει καταστατικού του δεν μπορεί να χρηματοδοτήσει μια χώρα που το χρέος της δεν είναι βιώσιμο. Το πιο λογικό λοιπόν είναι η αναδιάρθρωση να γίνει τον Μάρτιο και κατόπιν το ΔΝΤ να συμμετάσχει στο νέο πρόγραμμα, συνεισφέροντας το ποσό των €16 δις, που εκκρεμεί να δοθεί από την προηγούμενη σύμβαση.

Όπως γνωρίζουμε, τα μόνα δάνεια που έχουν σοβαρές πιθανότητες αναδιάρθρωσης είναι των ευρωπαίων εταίρων μας. Στην προκειμένη περίπτωση το κούρεμα του χρέους είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση διότι: 1^ον) πρόκειται για διακρατικά δάνεια υπό αγγλικό δίκαιο, 2^ον) οι κυβερνήσεις των χωρών εμφανίζονται κάθετα αντίθετες σε κάτι τέτοιο, φοβούμενες τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης, καθώς τα δάνεια προέρχονται από χρήματα των φορολογούμενων.

Το λογικό σενάριο είναι η επιμήκυνση της μέσης διάρκειας αποπληρωμής των δάνειων του ESM στα 60 έτη, από τα 25 που είναι σήμερα, με 20 έτη περίοδο χάριτος αποπληρωμής τόκων και δόσεων και «κλείδωμα» των επιτοκίων στα σημερινά πολύ χαμηλά επίπεδα.. Όπως βλέπουμε και στον παρακάτω πίνακα, αν συμβεί αυτό η ελάφρυνση του χρέους σε παρούσα αξία (δηλαδή σε σημερινά λεφτά) φτάνει το 30% (€74 δις) για τα δάνεια του ESM και το 21% (€76 δις) στο σύνολο. Είναι αντίστοιχο με το να χρωστάμε σε κάποιον σήμερα €1,000 και να του τα επιστρέψουμε το 2075 με εξαιρετικά χαμηλό επιτόκιο και 20 χρόνια πάγωμα πληρωμών. Με την πάροδο του χρόνου το χρήμα χάνει την αξία του.

Με την αναδιάρθρωση η σχέση Χρέος/ΑΕΠ θα μειωθεί ουσιαστικά στο 158% το 2018 και στο 140% το 2022. Επίσης με την 20ετή περίοδο χάριτος δίνεται μια μεγάλη ανάσα στη χώρα να εξοικονομήσει πόρους για επενδύσεις και κοινωνικό κράτος, ώστε να σταθεί στα πόδια της και σταδιακά να αυξήσει το εισόδημά της. Μόνο για τόκους γλιτώνει €31 δις τα επόμενα 20 χρόνια (ισοδυναμούν με €17 δις σε παρούσα αξία).

Η ανάλυση ευαισθησίας που παρουσιάζεται παρακάτω μας δείχνει ότι αν η περίοδος αποπληρωμής του χρέους επεκταθεί στα 70 ή 80 χρόνια, η συνολική ελάφρυνση που θα προκύψει θα αυξηθεί σε 23% και 26% αντίστοιχα. Όσο μεγαλύτερη η επιμήκυνση τόσο πιο μεγάλη η μείωση του χρέους.

Η λύση στο πρόβλημα του χρέους είναι αναγκαία. Θα δώσει στην Ελλάδα τη δυνατότητα να σχεδιάσει απρόσκοπτα το μέλλον και να εφαρμόσει ένα ολοκληρωμένο πλάνο μεταρρυθμίσεων που θα την καταστήσουν υγιές, ευνομούμενο ευρωπαϊκό κράτος με ισχυρή οικονομία, σταθερότητα και αειφόρο ανάπτυξη.

Παράλληλο Νόμισμα: Τι σημαίνει και ποιες είναι οι καταστροφικές συνέπειές του

Η είδηση ότι ο πρώην υπουργός οικονομικών κ. Βαρουφάκης προετοίμαζε μαζί με μια μικρή ομάδα του υπουργείου σχέδιο έκδοσης παράλληλου νομίσματος και σταδιακής μετάβασης στη δραχμή, τη στιγμή μάλιστα που η διαπραγμάτευση της κυβέρνησης με τους εταίρους βρισκόταν στην πιο κρίσιμη καμπή της, προκάλεσε αμηχανία και έκπληξη. Ιδίως όταν ο ίδιος με σχετικό του άρθρο το 2011 εμφανιζόταν κάθετα αντίθετος σε κάτι τέτοιο.

Το παράλληλο νόμισμα εκδίδεται από χώρες που αδυνατούν να καλύψουν τις τρέχουσες υποχρεώσεις τους έναντι των υπαλλήλων, των συνταξιούχων και των προμηθευτών του δημοσίου, ενώ ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν διαφόρων ειδών περιορισμούς στην εκτύπωση του  επίσημου νομίσματος τους. Αναγκάζονται λοιπόν να εκδώσουν για βραχυπρόθεσμο διάστημα ένα δεύτερο νόμισμα που κυκλοφορεί παράλληλα με το κανονικό και με τυπικά ισότιμη ονομαστική αξία. Πρόσφατα παραδείγματα ήταν η Αργεντινή λίγο πριν τη χρεοκοπία της το 2001, καθώς και για πολύ λίγες ημέρες (και μόνο αντί επιστροφής φόρου) η πολιτεία της Καλιφόρνιας το 2009. Σταθερά διπλό νόμισμα έχει επίσης και η Κούβα, όπου το δεύτερο χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τους τουρίστες.

Σε περίπτωση που η χώρα μας προχωρούσε σήμερα στην έκδοση 2^ου νομίσματος, ιδιαίτερα εν μέσω κλειστών τραπεζών, με παγωμένες τις συναλλαγές και αδύνατες τις εισαγωγές, υπό καθεστώς μάλιστα χρεοκοπίας έναντι των πιστωτών της, αυτό θα ισοδυναμούσε με βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας της.

Έστω λοιπόν ότι  η Ελλάδα λόγω αδυναμίας καταβολής μισθών και συντάξεων σε ευρώ αποφάσιζε να εκδώσει από μόνη της ένα παράλληλο νόμισμα, πχ τον «Φοίνικα», με αρχική ισοτιμία ίση με το ευρώ. Τις πρώτες μέρες η χρήση του θα ήταν περιορισμένη, πρώτον διότι υπάρχει ακόμα ιδιωτικό απόθεμα σε ευρώ (αρκετά δις είναι κρυμμένα σε στρώματα ή σε καταθέσεις στο εξωτερικό) και δεύτερον γιατί λόγω του περιορισμού των αναλήψεων πολύς κόσμος θα είχε στο υπόλοιπο του λογαριασμού του κάποια ευρώ να ξοδέψει. Με την πάροδο όμως των ημερών η χρήση του θα γινόταν ολοένα και μεγαλύτερη. Η υποτίμησή του όμως έναντι του ευρώ θα ήταν αναπόφευκτη (όπως άλλωστε συνέβη και στην Αργεντινή, όπου το «Patacon» αυτόματα υποτιμήθηκε έναντι του Peso κατά 50%). Με το ευρώ ως ισχυρό νόμισμα να κυκλοφορεί παράλληλα, όλοι θα ήθελαν να ξεφορτωθούν το 2^ο νόμισμα και να το ανταλλάξουν με ευρώ. Κανείς όμως σώφρων δε θα τολμούσε να το ανταλλάξει χωρίς πρώτα να έχει απαιτήσει τη δραστική υποτίμησή του. Η υποτίμηση θα οδηγούσε σε μεγάλο πληθωρισμό και συνεχείς αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων, με αποτέλεσμα να μειωθεί η πραγματική αξία του χρήματος. Σε πολλές περιπτώσεις επίσης θα ήταν αδύνατη η εισαγωγή προϊόντων από το εξωτερικό, με ότι αυτό συνεπάγεται για μια κατ εξοχήν εισαγωγική χώρα, όπως είναι η Ελλάδα. 

Η μεγάλη κοινωνική αδικία που θα προέκυπτε θα ήταν ανάμεσα σε αυτούς που θα είχαν απόθεμα σε ευρώ και σε εκείνους που δε θα είχαν. Οι κάτοχοι ευρώ θα είχαν την ευχέρεια να κάνουν αγορές σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές, ενώ αντίθετα οι υπόλοιποι θα βρίσκονταν σε πολύ μειονεκτική θέση. Το πρόβλημα θα γινόταν ολοένα και μεγαλύτερο αν με το πέρασμα των εβδομάδων συνεχιζόταν η παράλληλη κυκλοφορία νομισμάτων. Η ραγδαία υποτίμηση θα οδηγούσε σε συνεχή εκτύπωση χρήματος από το κράτος για την κάλυψη των αναγκών. Ως γνωστών όμως, όσο περισσότερα χαρτονομίσματα κυκλοφορούν στην αγορά τόσο μικρότερη η αξία τους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, όταν οι Γερμανοί τύπωναν δραχμές σε δικά τους μηχανήματα, παράλληλα με τις δραχμές που τύπωνε το ελληνικό κράτος στο εθνικό νομισματοκοπείο. Συνέπεια αυτής της αφειδούς κυκλοφορίας χρήματος ήταν η σαρωτική υποτίμηση της δραχμής, όπου έφτασε μια καρτέλα αυγά να κοστίζει 5 δις δραχμές...

Όταν λοιπόν θα έφτανε η χρονική στιγμή για τη μετάβαση από το ευρώ στη δραχμή και την απόσυρση του 2^ου νομίσματος, αυτό θα γινόταν υπό πολύ χειρότερες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, λόγω των ταχύτατων αλυσιδωτών αντιδράσεων.

Στις δύσκολες μέρες που βιώνει η χώρα μας η συμμετοχή της στην ευρωζώνη της προσφέρει αδιαμφισβήτητα σιγουριά και ασφάλεια. Το συμπέρασμα ότι δεν είμαστε προετοιμασμένοι να υποδεχτούμε άλλο νόμισμα το αποδέχονται άλλωστε ακόμη και όσοι προτείνουν την επιστροφή μας στη δραχμή, οι οποίοι τονίζουν ευθαρσώς ότι σε τέτοια περίπτωση θα κινηθούμε σε «αχαρτογράφητα νερά».

Ταμείο Ιδιωτικοποιήσεων – πώς θα είναι, πόσο ρεαλιστικοί είναι οι στόχοι του

Έχουν περάσει 4 χρόνια από την εξαγγελία του τότε Υπουργού Οικονομικών κ. Παπακωνσταντίνου για εμπορική αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας και συνολικές αποκρατικοποιήσεις ύψους €50 δις εντός των επόμενων ετών. Την εξαγγελία ακολούθησε η ίδρυση του ΤΑΙΠΕΔ, του φορέα που συστήθηκε σε ρόλο μεσίτη για την εισροή εσόδων στα κρατικά ταμεία από την παραχώρηση δημόσιων επιχειρήσεων, υποδομών και ακινήτων σε ιδιώτες.  Ύστερα όμως από 4 κυβερνήσεις και 5 διαφορετικές διοικήσεις στο ΤΑΙΠΕΔ, τα μέχρι σήμερα δημόσια έσοδα του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων απέχουν πολύ ακόμη κι από τον αναθεωρημένο προς τα κάτω στόχο του 2014. Πιο συγκεκριμένα:

ΣΗΜ: Εκκρεμεί η είσπραξη συνολικού ύψους €3 δις από τις ολοκληρωμένες συμφωνίες που όμως έχουν παγώσει το τελευταίο διάστημα: Περιφερειακά Αεροδρόμια €1,2 δις, Ελληνικό €0,9 δις, Αστέρας Βουλιαγμένης €0,4 δις, Διάφορα Ακίνητα €0,3 δις. Επίσης το υπόλοιπο 50% από το ψηφιακό μέρισμα (€0,2 δις).

Τα αίτια της αποτυχίας είναι γνωστά: 1) η μη επαρκής ενημέρωση της κοινωνίας για  την αναγκαιότητα των αποκρατικοποιήσεων, που δημιούργησε ένα αρνητικό κλίμα στην κοινή γνώμη, η οποία σε ένα βαθμό έχει συνδέσει την αξιοποίηση των δημόσιων αγαθών με το «ξεπούλημα» τους. 2) ο ελάχιστος διαθέσιμος χρόνος για τη σύλληψη και εκτέλεση ενός τόσο μεγάλου εγχειρήματος, 3) η απουσία στρατηγικού πλάνου και επαρκούς τεχνικής προετοιμασίας, 4) η μηδενική συνεργασία και συνεννόηση με τους τοπικούς φορείς και φυσικά 5) το δυσμενές οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον μέσα σε συνθήκες ύφεσης και αβεβαιότητας.

Στη νέα συμφωνία της Ελλάδας με τους πιστωτές προβλέπεται η αντικατάσταση του ΤΑΙΠΕΔ με τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου Ταμείου Ιδιωτικοποιήσεων με βάση την Ελλάδα, το οποίο θα το διαχειρίζονται μεν οι ελληνικές αρχές, υπό την επίβλεψη όμως των θεσμών. Οι στόχοι του ταμείου είναι εξίσου φιλόδοξοι. Έσοδα €50 δις από τη διαχείριση του χαρτοφυλακίου τα επόμενα έτη: 1) €25 δις θα προέλθουν από την ιδιωτικοποίηση των τραπεζών. Τα χρήματα αυτά θα επιστρέψουν στο ESM ως αποπληρωμή του ποσού που θα δώσει άμεσα για την ανακεφαλαιοποίησή τους. 2) Τα υπόλοιπα €25 δις θα προέλθουν κατά 50% (€12,5 δις) από την ιδιωτικοποίηση δημόσιων επιχειρήσεων & υποδομών και κατά 50% (€12,5 δις) από την εκμετάλλευση της ακίνητης περιουσίας του δημοσίου. Από αυτά τα χρήματα τα μισά θα δοθούν για αποπληρωμή του δημόσιου χρέους και τα άλλα μισά θα πέσουν ως αναπτυξιακό πακέτο στην πραγματική οικονομία (πρόκειται για βελτιωμένο όρο, καθώς στην προηγούμενη σύμβαση το 100% των εσόδων πήγαινε στο χρέος)

 Ασφαλώς πρόκειται για ένα τεράστιο ποσό, δύσκολα επιτεύξιμο, το οποίο προϋποθέτει πολύ καλή οργάνωση και σχέδιο, όπως φυσικά και σταθερό οικονομικό περιβάλλον, φιλικό προς επενδύσεις. Το αισιόδοξο σενάριο, εφόσον δηλαδή το σχέδιο υλοποιηθεί επιτυχώς και χωρίς προβλήματα, μπορεί να αποφέρει στο κράτος συνολικά περίπου €15 δις: €10 δις από επιχειρήσεις και υποδομές και €5 δις από ακίνητα. Τα €10 δις μπορεί να επιτευχθούν από την ολοκλήρωση των παγωμένων συμφωνιών και επιπλέον μέσω των επικείμενων ιδιωτικοποιήσεων  (βλ. πρόταση της Ελλάδας προς τους Θεσμούς – Μάιος 2015): ΟΛΠ, ΟΛΘ, Εγνατία, ΤΡΑΙΝΟΣΕ, ΕΕΣΣΤΥ, ΑΔΜΗΕ, ΕΛΤΑ (90%), ΟΤΕ (10%), ΕΛΠΕ (35%), ΔΕΠΑ, ΔΕΣΦΑ, Μαρίνες, Αποθήκες εγκατάστασης φυσικού αερίου, Δίκτυο 4G -5G κτλ.

Επίσης, τα €5 δις από την ακίνητη περιουσία μπορεί να επιτευχθούν μέσω της εκμετάλλευσης περίπου 3 χιλ ακινήτων που είναι στη διάθεση του ταμείου (από τα συνολικά 71 χιλ ανεκμετάλλευτα δημόσια ακίνητα), καθώς και από την αξιοποίηση των  Ολυμπιακών Ακινήτων, τα περισσότερα εκ των οποίων ρημάζουν για πάνω από 10 χρόνια.

Παραμένουν όμως ακόμη ορισμένα μεγάλα ερωτηματικά:

1.         Πώς θα επιτευχθεί η ανεξαρτησία του ταμείου? Θυμίζουμε ότι το ΤΑΙΠΕΔ είχε μορφή Ανώνυμης Εταιρείας, ώστε θεωρητικά να απολαμβάνει μεγαλύτερη ευελιξία. Στην πράξη όμως η απευθείας υπαγωγή του στον εκάστοτε ΥΠΟΙΚ, χωρίς την ύπαρξη σε ρόλο "κυματοθραύστη" ενός Εποπτικού Συμβουλίου (όπως συνέβη σε αντίστοιχη περίπτωση στη Γερμανία), το κατέστησε ευάλωτο σε πολιτικές παρεμβάσεις.

2.         Με ποια διαδικασία και από ποιον φορέα θα γίνεται η επιλογή των μελών του ΔΣ? Ποια θα είναι η ακριβής σύνθεσή του?

3.         Ο ρόλος των θεσμών θα παραμείνει καθαρά εποπτικός / συμβουλευτικός?

4.         Τι θα γίνει με τους υπόλοιπους κατακερματισμένους φορείς του δημοσίου που διαχειρίζονται τη δημόσια περιουσία (Αρμόδιες υπηρεσίες: ΥΠΟΙΚ, Αγροτικής Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος, Εθνικής Άμυνας, Πολιτισμού, Τοπικής Αυτοδιοίκησης)?

Η επιτυχής διαχείριση του δημόσιου πλούτου πρόκειται ξεκάθαρα για μια μεγάλη πρόκληση και ένα δύσκολο στοίχημα για το ελληνικό κράτος. Στόχος είναι η μεγιστοποίηση της οικονομικής και κοινωνικής ωφελιμότητας, με έμφαση στη μακροχρόνια ανάπτυξη, την αύξηση της απασχόλησης και το σεβασμό των τοπικών ιδιαιτεροτήτων.

Η απόφαση της ΕΚΤ: προειδοποιητική βολή ή προάγγελος εξελίξεων?

Υπό το βάρος της αυξανόμενης αβεβαιότητας για το μέλλον της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αποφάσισε χθες εκ νέου να μην αυξήσει το όριο του ELA, το οποίο παρέμεινε αμετάβλητο στα €89 δις. Το πλέον όμως ανησυχητικό είναι ότι προέβη για πρώτη φορά σε απομείωση της αξίας των ενεχύρων που έχουν χορηγήσει οι ελληνικές τράπεζες ως εγγύηση προς τον ELA, έναντι των χρημάτων που έχουν αντλήσει. Παρότι η ανακοίνωση της ΕΚΤ δεν υπεισέρχεται σε νούμερα, οι πληροφορίες κάνουν λόγω για μια μείωση η οποία μεσοσταθμικά αγγίζει το 10% της αξίας των τίτλων.

Οι συνέπειες αυτής της απόφασης είναι οι εξής:

1.         Οι τράπεζες παραμένουν υπό καθεστώς ταμιακής ασφυξίας. Τα διαθέσιμα τους κυμαίνονται  κάτω από €1 δις  και όπως γίνεται αντιληπτό η δυνατότητα τους να χορηγούν ημερησίως έως €60 στους πελάτες τους τείνει να εξαντληθεί προς το τέλος της εβδομάδας, συνεπώς αυτό το όριο πιθανότατα θα χρειαστεί να αναθεωρηθεί προς τα κάτω τις επόμενες ημέρες.

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η ΠΝΠ δεν δίνει τη δυνατότητα σε χιλιάδες δανειολήπτες, επιχειρήσεις και φυσικά πρόσωπα, να αποπληρώσουν αυτές τις ημέρες δόσεις και τόκους των δανείων τους, ώστε να εισρεύσουν στις τράπεζες κεφάλαια ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή τους αλλά και για την απρόσκοπτη εξυπηρέτηση των πολιτών.

2.         Η απομείωση της αξίας των ενεχύρων που δέχεται η ΕΚΤ δημιουργεί ένα κενό στο απαιτούμενο ύψος των εγγυήσεων. Υποχρεώνει έτσι τις τράπεζες να καλύψουν τη διαφορά αυτή χρησιμοποιώντας περίπου τα μισά από τα αποθέματα τίτλων που έχουν στη διάθεσή τους (ύψους περίπου 18 δις) και τα οποία προορίζονταν για κάλυψη μελλοντικής αύξησης του ορίου του ELA. Αυτό λοιπόν περιορίζει σημαντικά τη δυνατότητα τους να αντλήσουν εκ νέου χρήματα από τον ELA, αφού θα έχουν πλέον λίγες εναπομένουσες εγγυήσεις να δώσουν.    

3.         Η χθεσινή προειδοποιητική βολή της ΕΚΤ προϊδεάζει για τις επόμενες κινήσεις της στην απευκταία περίπτωση που ναυαγήσουν οι διαπραγματεύσεις επίτευξης συμφωνίας με τους εταίρους. Η Ελλάδα βρίσκεται εκτός προγράμματος από τις 30/6, εμφανίζει ληξιπρόθεσμες οφειλές ύψους €1,5 δις προς το ΔΝΤ, ενώ στις 20/7 λήγουν ομόλογα αξίας €3,5 δις που κατέχει η ΕΚΤ. Είναι ξεκάθαρο ότι το αργότερο μέχρι αυτή την ημερομηνία θα πρέπει να έχει κλείσει η συμφωνία. Σε αντίθετη περίπτωση η χώρα κινδυνεύει με διπλή χρεοκοπία («cross default») τόσο έναντι του ΔΝΤ όσο και  της ΕΚΤ, με συνέπεια η ΕΚΤ να χαρακτηρίσει τις εγγυήσεις των ελληνικών τραπεζών ως πιστοληπτικά μη φερέγγυες και να προχωρήσει σε μεγάλο «κούρεμα» της αξίας τους.

4.         Το «κούρεμα» των ενεχύρων  δημιουργεί κενό σε σχέση με τις απαιτούμενες εγγυήσεις για το ποσό των €89 δις που έχουν λάβει οι τράπεζες. Δημιουργεί επίσης αντίστοιχες ζημιές στον ισολογισμό των τραπεζών με αποτέλεσμα ο δείκτης Κεφαλαιακής Επάρκειας (Εποπτικά Ιδία Κεφάλαια / Σταθμισμένο Ενεργητικό) να μειωθεί σε βαθμό που η ανακεφαλαιοποίηση τους να καθίσταται απαραίτητη. Θα κληθούν αρχικά να την καλύψουν με αύξηση κεφαλαίου οι μέτοχοι. Αν αυτοί δεν μπορέσουν να ανταποκριθούν (το πλέον πιθανό σενάριο) τότε θα λάβει χώρα είτε 1) με bail out, δηλαδή με υπογραφή νέου προγράμματος διάσωσης και χρήματα από το EFSF (όπως έγινε το 2012), είτε 2) με bail in, δηλαδή μέσω «κουρέματος» των καταθέσεων.

5.         Τυπικά μέχρι τις 31/12/15 το ελληνικό δημόσιο εγγυάται τις καταθέσεις έως €100 χιλ (ΠΡΟΣΟΧΗ: από 1/1/16 υιοθετείται η κοινοτική οδηγία για προστασία των καταθέσεων από το ESRB - European Systematic Risk Board. Μέχρι τότε είναι υπεύθυνο το εκάστοτε εθνικό σύστημα). Εν τούτοις, τα χρήματα που είναι διαθέσιμα στο Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων για αυτή την περίπτωση δεν ξεπερνούν τα €2-3 δις. Ως εκ τούτου, αν γίνει κούρεμα, αυτό θα γίνει σε ποσά πολύ μικρότερα των €100 χιλ.

Από τα παραπάνω γίνεται σαφής η αδήριτη ανάγκη να επέλθει το συντομότερο δυνατό συμφωνία με τους πιστωτές. Ωστόσο οι δυσκολίες αυτού του εγχειρήματος παραμένουν μεγάλες: η λήξη του 2^ου προγράμματος διάσωσης καθιστά αδύνατη πλέον τη δυνατότητα παράτασης. Οι συζητήσεις όμως για ένα 3^ο πρόγραμμα αναπόφευκτα θα είναι κοπιαστικές, επίπονες και όχι σύντομες, ενώ πιθανότατα θα περιλαμβάνουν τη λήψη περισσότερων μέτρων, λόγω της ζημιάς που έχει επέλθει στην ελληνική οικονομία από το κλείσιμο των τραπεζών και το κλίμα αβεβαιότητας. Μια λύση θα ήταν μια 3μηνη συμφωνία «γέφυρα», ώστε η Ελλάδα να αντιμετωπίσει τις άμεσες χρηματοδοτικές της ανάγκες, άνω των €10 δις. 

Είναι σημαντικό ότι στο συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών επιτεύχθηκε μια minimum συνεννόηση. Χρειάζεται όμως η πολιτική ηγεσία να δείξει επιτέλους βούληση να αναμετρηθεί με τις χρόνιες παθογένειες του κράτους: διαφθορά, φοροδιαφυγή, πελατειακό κράτος, συντεχνιακός τρόπος διοίκησης του δημοσίου, γραφειοκρατία, αργοκίνητη δικαιοσύνη,  μονοπώλια, κλειστά επαγγέλματα, έλλειψη παραγωγικού μοντέλου οικονομίας κ.αλ. Μόνο τότε θα μπορέσει να εγκαταλείψει τα συνεχώς υφεσιακά μέτρα στα οποία καταφεύγει τα τελευταία 5 χρόνια και που εξαντλούνται κατά κόρον στις αυξήσεις φόρων και εισφορών.               

Κούρεμα καταθέσεων: πόσο θα είναι και πώς μπορεί να αποφευχθεί

Η πολύμηνη αβεβαιότητα για την έκβαση της διαπραγμάτευσης και οι συνθήκες ασφυξίας που βιώνει η ελληνική οικονομία όντας χωρίς χρηματοδότηση από τον Αύγουστο 2014 ανάγκασε τους καταθέτες των ελληνικών τραπεζών να προβούν σε μαζικές εκροές κεφαλαίων. Ως συνέπεια, τους τελευταίους 6 μήνες συντελέστηκε φυγή καταθέσεων ύψους €42 δις, από €164 δις το Δεκέμβριο 2014 σε €122 δις σήμερα. Η μείωση αύτή αντιμετωπίστηκε μέχρι την προηγούμενη εβδομάδα εξ ολοκλήρου μέσω της χρηματοδότησης από το μηχανισμό ELA (Emergency Liquidity Assistance) της ΕΚΤ, ο οποίος στο διάστημα αυτό αυξήθηκε κατά €29 δις (από €60 δις σε €89 δις). Η απόφαση για μη περαιτέρω αύξηση του ορίου του ELA στις 2 τελευταίες συνεδριάσεις της ΕΚΤ, λόγω της λήξης του 2^ου προγράμματος διάσωσης, οδήγησε τελικά και στο κλείσιμο των τραπεζών, οι οποίες αδυνατούσαν να ελέγξουν την αιμορραγία κεφαλαίων. Για τη χρηματοδότηση από τον ELA έχουν δοθεί ως ενέχυρα όλοι οι πιστοληπτικά αποδεκτοί τίτλοι που έχουν στην κατοχή τους οι ελληνικές τράπεζες, συνολικού υψους €125 δις.

Η Ελλάδα σήμερα βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού. Ανά πάσα στιγμή μπορεί να τεθεί σε καθεστώς χρεοκοπίας λόγω της αδυναμίας αποπληρωμής των δόσεων ύψους €1,5 δις προς το ΔΝΤ στις 30/6, οι οποίες προς το παρών και μέχρι τα τέλη Ιουλίου κρίνονται απλώς ληξιπρόθεσμες. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι στις 20/7 λήγουν ομόλογα ύψους €3,5 δις που κρατάει στην κατοχή της η ΕΚΤ. Η χώρα αύτή τη στιγμή δεν έχει πουθενά πρόσβαση χρηματοδότησης, δεδομένου ότι τα επιτόκια των αγορών βρίκονται σε δυσθεώρητα ύψη, ενώ τα χρήματα από το ΤΧΣ και την τελευταία δόση του προγράμματος δεν είναι πια διαθέσιμα. Αν μέχρι τις 20/7 δεν επιτευχθεί συμφωνία με τους πιστωτές τότε κινδυνεύουμε με διπλή χρεοκοπία (“cross default”). Σε αυτό το απευκταίο σενάριο θα συμβούν τα εξής: 1) ο έλεγχος των 4 συστημικών τραπεζών περνάει από το κράτος (το οποίο κατέχει σήμερα την πλειοψηφία των μετοχών με μέσο όρο 55%) στην ΕΚΤ, καθώς οι μετοχές έχουν δοθεί ως εγγυήση των δανείων, 2) οι 4 τράπεζες αναγκάζονται να απεμπολήσουν τις επενδύσεις τους σε 7 χώρες του εξωτερικού, ένα δίκτυο δηλαδή 2,700 καταστημάτων με €70 δις ενεργητικό, και 3) οι τίτλοι που έχουν δοθεί ως ενέχυρα για τη χρηματοδότηση από τον ELA κρίνονται ως μη φερέγγυοι και απαιτείται η απομείωση της αξίας τους.

Από τη στιγμή που ο ELA θα προβεί σε κούρεμα της αξίας των ενεχύρων το κενό που θα προκύψει θα πρέπει να καλυφθεί μέσω του κουρέματος των καταθέσεων. Παρότι τυπικά μέχρι τις 31/12/15 το ελληνικό δημόσιο εγγυάται τις καταθέσεις έως €100 χιλ, εν τούτοις τα χρήματα που είναι διαθέσιμα για αυτή την περίπτωση δεν ξεπερνούν τα €2δις. Ως εκ τούτου, αν γίνει κούρεμα, αυτό θα είναι από το 1^ο ευρώ κατάθεσης.

Ο παρακάτω πίνακας και το γράφημα δείχνουν το μέγεθος του κουρέματος των καταθέσεων με βάση 3 σενάρια: απομείωση αξίας ενεχύρων κατά 1) 50%, 2) 70%, 3) 90%.

Βλέπουμε ότι στην 1^η περίπτωση το κούρεμα των καταθέσεων είναι 20% (€25 δις), στην 2^η  41% (€50 δις) και στην 3^η  61% (€75 δις).

Ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί το κούρεμα των καταθέσεων είναι η συνέχιση της χρηματοδότησης από τον ELA. Για να γίνει αυτό θα πρέπει το αργότερο μέχρι τις 20/7 να επιτευχθεί συμωνία με τους δανειστές. Η επίτευξη όμως μιας συμφωνίας είναι ένα δύσκολο εγχείρημα διότι: 1) αφού το 2^ο πρόγραμμα έληξε θα πρόκειται πλέον ξεκάθαρα για 3^ο μνημόνιο, που θα καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας για 3,5 χρόνια μέχρι και το 2018, συνολικού ύψους €40 δις (βλ. πίνακα).

2) Λόγω της καθίζησης της οικονομίας από το κλείσιμο των τραπεζών τα απαιτητά μέτρα θα είναι πιο σκληρά από αυτά που είναι υπό διαπραγμάτευση και ξεπερνούν τα €8 δις, και 3) θα πρέπει να συμφωνηθούν σε διάστημα λίγων ημερών, να ψηφιστούν από την παρούσα βουλή, αλλά και να εγκριθούν από τα ευρωπαϊκα κοινοβούλια και το ΔΝΤ. Αν αναλογιστούμε ότι η τελευταία αξιολόγηση του 2^ου προγράμματος δεν έκλεισε τελικώς ούτε μετά από επίπονες 9μηνες διαπραγματεύσεις, οδηγώντας σε πτώση της προηγούμενης κυβέρνησης και τώρα σε δημοψήφισμα, κατανοούμε το μεγάλο βαθμό δυσκολίας αυτής της προσπάθειας.