Ο από μηχανός θεός Γιούνκερ δίπλα στην Ελλάδα

Μια πολύ σκληρή διαπραγμάτευση, εκτυλίσσεται ανάμεσα στους δανειστές της χώρας, σχετικά με την παραμονή ή όχι του ΔΝΤ στο πρόγραμμα, ταυτόχρονα με την 2η αξιολόγηση.

Η κυβέρνηση επιδιώκει γρήγορο κλείσιμο της αξιολόγησης, χωρίς ασφαλώς επιπλέον μέτρα, ενώ ταυτόχρονα πιέζει τους Ευρωπαίους να λάβουν άμεσες αποφάσεις για το ελληνικό χρέος. Θεωρεί ότι μια ευνοϊκή ρύθμιση του χρέους θα επιτρέψει στη χώρα να συμμετάσχει στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (να εισρεύσει δηλαδή ζεστό χρήμα στην αγορά), καθώς και να προσελκύσει επενδύσεις.

Η έκβαση όμως των πραγμάτων εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τους 4 θεσμούς: την ΕΚΤ, το ΔΝΤ, το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και την Κομισιόν. Οι αποφάσεις θα ληφθούν δυστυχώς ερήμην της Ελλάδας, το πολιτικό προσωπικό της οποίας κρίνεται διαχρονικά ως εντελώς αναξιόπιστο από τους εταίρους, λόγω της μνημειώδους ανικανότητας του στα χρόνια της κρίσης να λύσει τα προβλήματα και να καταρτίσει ένα σχέδιο εξόδου από την κρίση.

Η ΕΚΤ κρατά μια στάση ουδετερότητας. Τονίζει πως αν το ελληνικό χρέος κριθεί βιώσιμο, θα επιτρέψει την είσοδο της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης.

Το ΔΝΤ για να χρηματοδοτήσει εκ νέου την Ελλάδα ζητά να προηγηθεί μια γενναία ελάφρυνση του χρέους. Κάτι τέτοιο φυσικά ταυτίζεται με την ελληνική πλευρά. Από την άλλη μεριά όμως, θεωρεί ότι ο στόχος για πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 3,5% του ΑΕΠ (ίσο με €6,1 δις) από το 2018 και μετά είναι εξωπραγματικός και ότι τα νέα φορολογικά μέτρα που πάρθηκαν είναι ανεπαρκή. Προβλέπει λοιπόν ότι το πλεόνασμα θα ανέλθει σε μόλις 1,5% του ΑΕΠ (ίσο με €2,6 δις) το 2018, άρα υπάρχει δημοσιονομικό κενό ύψους €3,5 δισ.

Για την κάλυψη του κενού ζητά να επιβληθούν επιπλέον μέτρα, όπως: 1) η μείωση του αφορολόγητου στα €5.000 (με το σκεπτικό ότι 6 στους 10 Έλληνες δηλώνουν εισοδήματα κάτω από το σημερινό όριο των €8.636), 2) η μείωση των υφιστάμενων συντάξεων, μέσω κατάργησης της προσωπικής διαφοράς που ισχύει σήμερα έναντι των μελλοντικών συντάξεων, και 3) παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας (απελευθέρωση απολύσεων, κατάργηση ωριμάνσεων κτλ). Ασφαλώς τέτοιου είδους μέτρα πολύ δύσκολα μπορεί να περάσει η ελληνική κυβέρνηση, αφού θα υποστεί μεγάλο πολιτικό κόστος.

Οι Γερμανοί από την πλευρά τους, δε συζητούν στην παρούσα φάση για ρύθμιση χρέους. Γνωρίζουν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν αντιδημοφιλές στην γερμανική κοινή γνώμη, ιδιαίτερα μάλιστα εν όψει των εθνικών εκλογών του 2017. Για τον ίδιο όμως λόγω επιθυμούν διακαώς να παραμείνει το ΔΝΤ στην Ελλάδα, ως «εγγυητής» ότι τα χρήματα των γερμανών φορολογούμενων θα πιάσουν τόπο.

Είναι πολύ πιθανόν λοιπόν οι Γερμανοί για να κάμψουν τις αντιρρήσεις του ΔΝΤ να συμφωνήσουν στη λήψη επιπλέον μέτρων από την Ελλάδα. Να υποσχεθούν παράλληλα ότι θα εξετάσουν σοβαρά το πρόβλημα του ελληνικού χρέους, αλλά θα προβούν σε ρύθμισή του εφόσον ολοκληρωθεί επιτυχώς το πρόγραμμα το 2018.

Το σενάριο αυτό είναι σαφώς δυσμενές για τη χώρα. Είναι επίσης καταστροφικό για την ελληνική κυβέρνηση, η οποία εκτός απροόπτου θα αποφασίσει ηρωική έξοδο μέσω εκλογών. Θα μεταβιβάσει δηλαδή την καυτή πατάτα στην επόμενη κυβέρνηση και αυτή ως αντιπολίτευση θα προσπαθήσει να ανασυντάξει τις δυνάμεις της και να επανέλθει στο μέλλον δριμύτερη.

Ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί το ενδεχόμενο επιβολής νέων μέτρων χωρίς η Ελλάδα να λάβει κανένα αντάλλαγμα, είναι να παρέμβει θετικά για άλλη μια φορά ο … «από μηχανής θεός» Γιούνκερ.

Η Κομισιόν είναι αποφασισμένη να στηρίξει την Ελλάδα. Ως η προμετωπίδα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης παρατηρεί με αγωνία την άνοδο των ακραίων, εθνικιστικών κινημάτων σε όλη την Ευρώπη που τάσσονται υπέρ του απομονωτισμού και του ευρωσκεπτικισμού. Έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι για να ανακοπεί αυτό το ρεύμα η Ευρώπη θα πρέπει να επιδείξει έμπρακτα αποτελέσματα αλληλεγγύης προς τις χώρες – μέλη της. Επιθυμεί διακαώς η Ελλάδα να εξελιχθεί σε success story, ώστε να αποτελέσει φωτεινό παράδειγμα της επιτυχούς ευρωπαϊκής στήριξης προς αυτήν. Θα στηρίξει λοιπόν με κάθε τρόπο την προοπτική εξόδου της χώρας μας στις αγορές το 2018, έστω κι αν για πολιτικούς και επικοινωνιακούς λόγους χρειαστεί να αποσιωπήσει τυχόν ενστάσεις της για τη μη εφαρμογή των αναγκαίων διαρθρωτικών αλλαγών από μέρους μας.

Σίγουρα στην Ευρώπη η πολιτική στρατηγική παίζει πρωτεύοντα ρόλο και όχι τα πρόσωπα. Η παρουσία όμως στο πλευρό του κ. Γιούνκερ ενός πολύ ικανού Έλληνα αξιωματούχου, του επικεφαλής εκπροσώπου της Κομισιόν κ. Μαργαρίτη Σχοινά, αποτελεί έναν επιπλέον θετικό παράγοντα στην καλλιέργεια φιλικού κλίματος για τη χώρα μας.

Μένει λοιπόν να δούμε αν η πληθωρική προσωπικότητα του κ. Γιούνκερ φανεί αρκετή στο να επηρεάσει τη διαπραγμάτευση προς τη θετική πλευρά ή τελικώς οι θεσμοί τηρήσουν σκληρή στάση, φέρνοντας σε αδιέξοδο την ελληνική κυβέρνηση.

Χρειαζόμαστε ένα θετικό σοκ

Έχουν περάσει 2 χρόνια από το φθινόπωρο του 2014, όταν η χώρα βρισκόταν εν μέσω της τελευταίας αξιολόγησης του 2^ου μνημονίου. Η προοπτική ήταν μετά το τέλος του προγράμματος να περάσει σε μια πιο χαλαρή μορφή επιτήρησης, την προληπτική πιστοληπτική γραμμή των €11 δις του ESM.  Οι δανειστές απαιτούσαν μέτρα €2 δις (αν λάβουμε υπόψη το περίφημο mail Χαρδούβελη) από την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου, η οποία είχε απολέσει σταδιακά την εμπιστοσύνη τους.

Η αξιολόγηση έμεινε στη μέση. Από τη μία οι τότε κυβερνόντες δεν είχαν αποθέματα κοινωνικής ανοχής και στήριξης για να περάσουν νέα μέτρα, από την άλλη ο ΣΥΡΙΖΑ προκάλεσε εκλογές μέσω της ψηφοφορίας για τον νέο πρόεδρο της δημοκρατίας. Βιάστηκε δηλαδή να κυβερνήσει και να διαπραγματευτεί με τους εταίρους, αντί να αφήσει τους προηγούμενους να βγάλουν το φίδι απ την τρύπα. Πορευόταν με την πεποίθηση ότι θα πετύχει πολύ καλύτερα αποτελέσματα.

Η πραγματικότητα όμως αποδείχθηκε πολύ σκληρή. Σήμερα, 2 χρόνια μετά, η χώρα βρίσκεται σε χειρότερη κατάσταση απ ότι το 2014, έχοντας διανύσει βήματα προς τα πίσω. Η δε οικονομία της παραμένει βαριά τραυματισμένη με το βιοτικό επίπεδο των πολιτών να συνεχίζει να υποχωρεί. Καμιά από τις προεκλογικές δεσμεύσεις του ΣΥΡΙΖΑ δεν υλοποιήθηκε. Το αντίθετο μάλιστα:

·      Αντί για σκίσιμο του μνημονίου, υπεγράφη τρίτο, εξίσου επαχθές μνημόνιο

·      Αντί για €2 δις μέτρα, από τον Ιούλιο 2015 έχουν ληφθεί νέα μέτρα ύψους €7,5 δις (€6 δις νέοι φόροι + €1,5 δις περικοπές συντάξεων)

·      Αντί για 13^η σύνταξη, έχουν επιβληθεί 13 νέες περικοπές στις συντάξεις και επιπλέον, έχει δρομολογηθεί η κατάργηση του ΕΚΑΣ

·      Αντί για κατάργηση του ΕΝΦΙΑ, προέκυψε αυξημένος συμπληρωματικός φόρος και ανάκληση της έκπτωσης 20% στα μη ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα

·      Αντί για ισχυρό τραπεζικό σύστημα, οδηγηθήκαμε σε 3^η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, σε τιμή αγοράς εξευτελιστική, καθώς και σε αφελληνισμό των διοικήσεών τους

·      Αντί για φρένο στις ιδιωτικοποιήσεις, ιδρύθηκε το νέο υπερταμείο  διαχείρισης όλης της δημόσιας περιουσίας, ακίνητης και εταιρικής, για 99 χρόνια, το οποίο θα διοικείται από κοινού με τους δανειστές, ενώ τα 3/4 των εσόδων θα πηγαίνουν στην εξυπηρέτηση του χρέους.

·      Αντί για αξιοκρατία στη στελέχωση της κρατικής μηχανής, διενεργούνται αθρόες προσλήψεις κομματικών φίλων, επιβαρύνοντας τον προϋπολογισμό κατά εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως.

·      Αντί για κούρεμα του χρέους, δεν έχει πάρει ακόμα ούτε μια μικρή εξυπηρέτηση στις πληρωμές δόσεων και τόκων.

·      Αντί για εκτίναξη της οικονομίας, η αγορά έχει δεχθεί ανεπανόρθωτα χτυπήματα από τα capital controls και την υπερφορολόγηση. Ως συνέπεια, οι επιχειρήσεις φεύγουν η μια μετά την άλλη στο εξωτερικό.

Το πλέον δυσοίωνο είναι ότι το πρόγραμμα δεν βγαίνει αν δεν πραγματοποιηθούν τάχιστα οι δομικές αλλαγές που έχει ανάγκη η χώρα. Οι χρόνιες παθογένειες που οδήγησαν στη χρεοκοπία είναι ακόμα εδώ: πελατειακό κράτος, φοροδιαφυγή, γραφειοκρατία, διαφθορά και έλλειψη παραγωγικού ιστού. Αυτό σημαίνει ότι οι πιθανότητες να βγει η Ελλάδα μόνη της στις αγορές το 2018 είναι ελάχιστες και ότι οδεύουμε ολοταχώς προς ένα 4^ο μνημόνιο με άγνωστες επιπτώσεις.

Η χώρα έχει ανάγκη από ένα θετικό σοκ. Χρειάζεται ένα σχέδιο εξόδου από την κρίση με συγκεκριμένες προτεραιότητες:

·      Θεσμική ανασυγκρότηση

·      Χειραφέτηση της δημόσιας διοίκησης από το κομματικό σύστημα,

·      Ηλεκτρονική διακυβέρνηση,

·      Αλλαγή του μίγματος πολιτικής με λιγότερους φόρους και κόψιμο της σπατάλης,

·      Έμφαση σε κλάδους-ατμομηχανές της ελληνικής οικονομίας, όπως ναυτιλία, τουρισμός, ενέργεια, μεταφορές, γεωργία και νέες τεχνολογίες.

Για να συμβεί όμως αυτό θα πρέπει να βγουν μπροστά νέοι στην πολιτική άνθρωποι, που μέχρι σήμερα διστάζουν να ασχοληθούν ενεργά, απηυδισμένοι από το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Άνθρωποι υψηλού ήθους και ικανοτήτων, αποφασισμένοι να συγκρουστούν με παγιωμένες αντιλήψεις και οργανωμένα συμφέροντα, με μοναδικό στόχο να γιατρέψουν τις αδυναμίες του ελληνικού κράτους. 

Φτάνει πια με τις "ιερές αγελάδες" του δημοσίου

 Θλίψη προκαλούν τα οικονομικά στοιχεία που δημοσίευσαν πρόσφατα οι δημόσιες εταιρείες μέσων μαζικής μεταφοράς.
Τα μεν αστικά λεωφορεία Αθήνας εμφάνισαν ζημιά €115 εκ το 2015, αφού 8 στους 10 επιβάτεςδεν πληρώνουν εισιτήριο και τα μισά οχήματα παραμένουν ακινητοποιημένα στα αμαξοστάσια. Οι δε σταθερές συγκοινωνίες (Μετρό, Ηλεκτρικός, Τραμ), οι οποίες με μια χρηστή διαχείριση θα έπρεπε να είναι κερδοφόρες, παρουσίασαν ζημιά 78 εκ, υπερδιπλάσια έναντι του 2014 (-36 εκ). Η κύρια αιτία γα την άσχημη οικονομική κατάσταση υπήρξε κι εδώ ο μειωμένος τζίρος κατά 20%.

Ασφαλώς δεν μειώθηκε η επιβατική κίνηση. Πολύ απλά επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ατόνησαν οι έλεγχοι και αυξήθηκαν κατακόρυφα οι τζαμπατζήδες. Επιπλέον, τις ημέρες του δημοψηφίσματος ο κ. Σπίρτζης επέτρεψε σε όλους τη δωρεάν διέλευση για προφανείς ψηφοθηρικούς λόγους. Η «γαλαντομία» όμως του κ. Σπίρτζη γέννησε βαθιά ελλείμματα και χρηματοδοτικές ανάγκες, που καλούνται στο τέλος να πληρώσουν οι ίδιοι οι φορολογούμενοι, για τους οποίους υποτίθεται ότι κόπτεται.

Για να αντιμετωπιστεί καίρια το φαινόμενο της εισιτηριοδιαφυγής που λαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, είναι απαραίτητο να τοποθετηθούν άμεσα πύλες εισόδου-εξόδου στους σταθμούς. Με αυτό τον τρόπο θα βελτιωθούν τα έσοδα και θα αποδεσμευθεί ανθρώπινο δυναμικό, αφού οι ελεγκτές θα παρακολουθούν απλά δίπλα στα μηχανήματα αν τυχόν άτομα νεαρής ηλικίας επιχειρήσουν να «σαλτάρουν» πάνω από την μπάρα. Είναι διαχρονική όμως η απροθυμία των κομματικά διορισμένων διοικήσεων να υλοποιήσουν ένα τόσο αυτονόητο μέτρο.

Η τωρινή διοίκηση παρουσίασε στη φετινή ΔΕΘ τις πύλες εισόδου – εξόδου που σχεδιάζει να εγκαταστήσει, μεταθέτει όμως συνεχώς την εφαρμογή τους πιο πίσω χρονικά, με νέο στόχο εγκατάστασης το 2ο εξάμηνο του 2017.

Στα λεωφορεία, τραμ και τρόλεϊ, η επικείμενη καθιέρωση του ηλεκτρονικού εισιτηρίου από τις αρχές του 2017 είναι ένα σημαντικό βήμα. Το πρόβλημα όμως της εισιτηριοδιαφυγής θα λυθεί με την υποχρεωτική επιβίβαση των επιβατών από την μπροστινή πόρτα, όπως συμβαίνει άλλωστε και στις υπόλοιπες χώρες. Στους οδηγούς, οι οποίοι θα προβαίνουν στον έλεγχο και που παλαιότερα είχαν εναντιωθεί σε ένα τέτοιο μέτρο, θα δοθεί ισχυρό κίνητρο, όπως πχ. μερίδιο 10% επί των αυξημένων εσόδων των εταιρειών

Επίσης, για λόγους λειτουργικούς αλλά και συμβολικούς πρέπει να επιστρέψουν στο τιμόνι οι ουκ ολίγοι υπάλληλοι που έχουν αποσπαστεί σε βουλευτικά γραφεία και υπηρεσίες – «φαντάσματα».

Τέλος, είναι επιτακτική ανάγκη η ενίσχυση της υπηρεσίας εσωτερικού ελέγχου και γενικότερα η θέσπιση διαδικασιών που θα διασφαλίσουν τη διαφάνεια και την εύρυθμη λειτουργία της εταιρείας. Η εξοικονόμηση πόρων που θα επιτευχθεί θα επιτρέψει την αγορά ανταλλακτικών, ώστε να ξαναβγούν στους δρόμους τα παροπλισμένα οχήματα.

7 χρόνια κρίσης είναι αρκετά για να συνεχίσουμε να είμαστε ανεκτικοί σε φαινόμενα «ιερών αγελάδων» στο δημόσιο. Η αναβάθμιση των υπηρεσιών των μέσων μαζικής μεταφοράς θα ελκύσει περισσότερους πολίτες να τα χρησιμοποιήσουν και θα συνδράμει σε ένα καλύτερο επίπεδο ζωής και μια πιο φιλική πόλη.

Ας πούμε την αλήθεια για το χρέος

Φανταστείτε έναν μικρομεσαίο επιχειρηματία, που η επιχείρησή του δεν πάει καλά και έχει ένα μεγάλο χρέος, το οποίο πρέπει να αποπληρωθεί σταδιακά εντός των επόμενων πέντε ετών. Τα ποσά των τόκων που καταβάλλει κάθε χρόνο είναι εξίσου μεγάλα, λόγω του υψηλού επιτοκίου με το οποίο δανείζεται.

Οι δανειστές για να τον διευκολύνουν του  προτείνουν οι δόσεις να πάνε 30 χρόνια πίσω και το επιτόκιο να πέσει κατακόρυφα στο 1%,  με περίοδο χάριτος πληρωμής τόκων για ένα μεγάλο μέρος του δανείου.

Σίγουρα ο άνθρωπος μας θα πέταγε από τη χαρά του σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.  Η μόνη του πρόκληση θα ήταν πως θα μπορέσει να στήσει σωστά το μαγαζί του, ώστε να αυξήσει το τζίρο και να επιτύχει κερδοφορία. Διότι σε διαφορετική περίπτωση, η διευκόλυνση των δανειστών θα ήταν άνευ αξίας και ο ίδιος θα έπρεπε αργότερα να ζητήσει εκ νέου βοήθεια.

Αυτή ακριβώς είναι και η περίπτωση της Ελλάδας. Από το 2010 μέχρι σήμερα έχει αντικαταστήσει €200 δις δάνεια από ιδιώτες, ολιγοετούς διάρκειας και επιτοκίου 5%, με δάνεια από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης μέσης διάρκειας 27 ετών και μόλις 1% επιτόκιο.

Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι η αναδιάρθρωση του δανεισμού που έχει συντελεστεί τα τελευταία 6 χρόνια έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για να καταστεί το χρέος βιώσιμο. Δίνει δηλαδή ανάσα στη χώρα για τα επόμενα έτη και εξοικονομεί πόρους λόγω των χαμηλών επιτοκίων (€12 δις πλήρωνε το 2009, €5,7 δις σήμερα).

Το πρόβλημα όμως είναι ότι το εισόδημα της χώρας (ΑΕΠ) έχει συρρικνωθεί από €242 δις το 2009 σε €175 δις σήμερα (-27%). Συνεπώς, ενώ το χρέος της έχει αυξηθεί σε αυτά τα χρόνια κατά μόλις €25 δις, (από 300 σε 325), η σχέση χρέος προς ΑΕΠ έχει μεγαλώσει λόγω της πτώσης του ΑΕΠ.

Γι αυτό το λόγο το σημερινό χρέος δεν είναι βιώσιμο. Για να γίνει βιώσιμο, η χώρα πρέπει πρωτίστως να επανέλθει σε σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης, πχ. να επιτυγχάνει ανάπτυξη 3% τα επόμενα χρόνια. H ελληνική κυβέρνηση όμως πρέπει να επιδιώξει περαιτέρω ελάφρυνση. 

Το σενάριο ρύθμισης που συζητάει πλέον ο κ. Τσίπρας με τους εταίρους είναι η επιμήκυνση της περιόδου αποπληρωμής των ευρωπαϊκών δανείων κατά επιπλέον 5-10 χρόνια. Κάτι το οποίο είναι σαφέστατα θετικό, αλλά δε θα έχει καμία επίδραση στην οικονομία αυτή τη στιγμή. Θα συνδράμει βέβαια στη βελτίωση της ψυχολογίας των επενδυτών, που είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Γα να καρπωθεί όμως μετρήσιμα οφέλη, θα πρέπει να συνδυαστεί με ένα γενικότερο μήνυμα προς την αγορά ότι η Ελλάδα αλλάζει, εκσυγχρονίζεται και ξεριζώνει τις παθογένειες που την έφεραν ως εδώ. Κάτι που φυσικά απέχει πολύ από τη  μέχρι στιγμής ζοφερή πραγματικότητα.

Εκείνο που μπορεί να καρπωθεί άμεσα η Ελλάδα από τη διαπραγμάτευση είναι η εξοικονόμηση χρημάτων μέσω των χαμηλότερων τόκων. Το επιτόκιο με τα οποίο δανείζεται σήμερα είναι μεν χαμηλό, αλλά κυμαινόμενο. Με τη διαφαινόμενη αύξηση των επιτοκίων στο άμεσο μέλλον η χώρα θα επιβαρυνθεί με επιπλέον τόκους (€2 δις για κάθε 1% αύξηση του Euribor). Θα πρέπει λοιπόν να ζητήσει το κυμαινόμενο επιτόκιο να μετατραπεί σε σταθερό και να κλειδώσει στα σημερινά χαμηλά επίπεδα. 

Επίσης, θα πρέπει να επιδιώξει παράταση της περιόδου χάριτος πληρωμής τόκων για τα δάνεια του 2^ου μνημονίου, που λήγει το 2023. Αν είναι εφικτό, να αιτηθεί την επέκταση της και στους τόκους των υπόλοιπων ευρωπαϊκών δανείων. Τα χρήματα που θα εξοικονομήσει μπορεί να τα διαθέσει για επενδύσεις και κοινωνικό κράτος.

Εμείς κρατάμε στα χέρια μας τη λύση του προβλήματος. Αν καταφέρουμε να μετατραπούμε σε μια κανονική χώρα και η οικονομία ανακάμψει, τότε όχι μόνο το χρέος μας θα είναι διαχειρίσιμο, αλλά και θα απαιτήσουμε μεγαλύτερες και γενναιότερες διευκολύνσεις από τους πιστωτές. Το πιο σημαντικό, θα μπορέσουμε να απεμπλακούμε από μνημόνια και επιτηρήσεις.